📌بورس، انباشت ریسک اقتصاد کلان، افول تولید و تورم

🔹محسن یزدان‌پناه محقق دانشگاه اراسموس هلند : 
پس از انتشار نامه‌ی ۲۵پژوهشگر اقتصادی در رابطه با بورس، یکی از سوالات اصلی مطرح شده این بود که چگونه تدوام روند فعلی بورس می‌تواند زمینه‌های تورم را از مجرای تضعیف بیشتر نظام پولی-بانکی و افول تولید، تقویت کند. به عنوان یکی از امضا کنندگان آن نامه، در این یادداشت می‌کوشم صرفاً خلاصه‌ای از توضیحات شخصی خود را از چگونگی این مدعا ارائه دهم.

🔹اگر لازم باشد روزی یک ارزیابی مقایسه‌ای در این زمینه انجام شود، باید ابتدا بسترهای متفاوت ترتیبات پولی، سرعت رشد بورس به اقتصاد ملی و رشد نقدینگی، نحوه عمل و اطلاع رسانی دولت در قبال بورس، طول دوره ورود سرمایه‌گذاران جدید، خرد، و غیرحرفه‌ای به بورس و رشد تعداد آنها و نیز ویژگی‌های فنی مبادلات (مانند وجود دامنه نوسان و پیامدهای آن)، همزمان در نظرگرفته شده و ارزیابی شود.

🔹می‌توان بررسی کرد و توضیح داد که در شکل‌گیری تورم، اقتصاد ایران دچار سیکل‌های تکرار شونده و شکل‌گیری یک تعادل بد بوده که خارج شدن از آن، مستلزم هزینه‌های سیاسی و اجتماعی بزرگ است. یکی از این موارد، بحران بانکی است که از سال 92 به این سو تشدید شده است. همچنین می‌توان استدلال کرد که یکی از علل رشد بورس به این شکل، تخیله پیامدهای بیماری نظام بانکی (به شرح بند 7) در سال‌های قبل است. با وجود اینکه علل تورم مزمن در ایران یک مورد نیست، امّا می‌توان به کانال‌های مستقیم‌تری از تورم‌زایی متمرکز بود و پس از آن، پرسید که آیا روند فعلی بورس می‌تواند عاملی جدید برای تحریک بیشتر این زمینه‌ها شود یا خیر.

🔹نکته مهم این است که، زمانی که دسترسی به بازدهی بسیار بالا و فراتر از تورم بورس، نه از مسیرهای پیچیده، دانش محور، محدود و سخت معامله‌گری سهام، بلکه از طریق دسترسی آسان و همه‌گیر به شاخص کل، با استفاده از رفتار‌گله‌ای و انتظارات برون‌یاب ممکن می‌شود، «معیار» بازدهی سرمایه‌گذاری برای سطوح بالایی از کنشگران، از جمله افراد عادی، به تدریج بدل به بازدهی تجربه شده در بورس خواهد شد.

🔹اکنون نسبت (p/e) به بالای 30 رسیده و سهم بورس از کل اقتصاد ملی، فراتر از 200 درصد شده است. می‌دانیم که انتظارات برون‌یاب، در میانه ترس و طمع عمل می‌کند. آیا تابه‌حال عللی در کار بوده‌اند که «ترس» از سرمایه‌گذاری در بورس را کمرنگ کنند؟ دست کم دو علت را می‌توان را سراغ گرفت. سپرسازی از تعداد بسیار بالای سرمایه‌ه‌گذاران جدید، خرد و غیرحرفه‌ای و پیام ضمنی دولت از بیمه‌گری کلان بورس.

🔹مصرف فرد تابعی از ثروت او است. با توجه به اینکه کیک اقتصاد بزرگ نشده است، بورس توانسته گروهی از دهک‌های ثروتمندتر جامعه را دوباره به شدت ثروتمندتر کند و هنوز اکثریت مردم از این جهش ثروتی بی بهره‌اند، طبیعی است که مصرف این طبقه باز هم تقویت شده و افزایش مصرف این طبقه در حالی‌که تقاضای مصرفی کل تغییر نکرده است، سبب تورم قیمت‌های مرتبط با تقاضای طبقات ضعیف‌تر شده، و سطح مصرفی ایشان را کاهش می‌دهد.