ساعت 24 - تحریم امکان دسترسی" آسان و فراگیر چین به اقتصاد و تجارت ایران را دشوار کرده است و از این رو چین در اینده یعنی تا زمانی که امکان حضور و ارتباط با ریسک کمتر با ایران وجود نداشته باشد، بیشتر می توانند یک "شریک در دسترس" باشد تا یک شریک جامع.

آنچه امروز به خوبی مشخص است، آن است که  چین وارد وره چهارم و حساس­ترین دوره حیات سیاسی خود یعنی دوره چین به عنوان یک بازیگر "سازنده " یا (maker)شده است. در این دوره علاقه مندی چین به فرمول و قاعده سازی منطقه ای و بین المللی افزایش چشمگیری یافته است و مدل رفتاری چین نیز به پیگیری همزمان الگوی توسعه+ ارتباطات+ نفوذ تبدیل شده است. ابتکار یک کمربند یک راه یکی از سازه های مهم و جدید چین برای تحقق این مهم است

طرح یاد شده دومرحله داشته است.  دوره دوم این طرح می توان به  سال 2017 برگشت که در واقع این دوره را می توان دوره  " فشار " ، " توقف و سکون "(فترت)  ابتکار یک کمربند یک راه دانست. یکی از مهم ترین اتفاقات این دوره که در عین حال بلوغ و تکامل هرچه بیشتر ابتکار یک کمربند یک راه را با مشکل مواجه کرده است آن است که " ماهیت و متن روابط چین و آمریکا دچار تغییر جدی شده و روابط دو کشور وارد دوره " رقابت استراتژیک فراگیر" شده است. این رقابت استراتژیک فراگیر همه عرصه های روابط چین و آمریکا را شامل شده و آمریکایی ها را بر ان داشته است تا به صورت جدی پیشروی های صورت گرفته توسط چین در یک دهه گذشته یعنی دهه ای که نظم اقتصادی جهانی با اختلال مواجه شده بود را  سد نموده و آن را مهار نمایند.

لذا اولین مسئله ای که ما باید در کشور بهآن  توجه کنیم آن است که در حالی که ما هنوز با همان تصویر و خط کش سال 2013 به این طرح نگاه می­کنیم این طرح دوره "شکوفایی" را پشت سر گذاشته و وارد دوره "احتیاط" شده است. این به این معنی است که پلتفورم های تصمیم سازی درکشور نتوانست در زمان مناسب، تصمیم مناسب را بگیرد و از ثمرات دوره شکوفایی این طرح استفاده نماید و این در نظام های تصمیم سازی امروزین یعنی باخت. به بیان دیگر، نظام تصمیم سازی درکشور در حال حاضر با مشکل " جمع بندی" مواجه است. توان ما در بستن و به نتیجه رساندن به موقع پرونده های باز کاهش پیدا کرده است و این می تواند برای کشوری که می بایست روز به روز توان problem solving خود را افزایش دهد، خطرناک است. امروز اعتبار دولت ها از حیث توانایی و ظرفیت آن ها در " حل مسئله " است و کشورهایی که نتوانند منابع لازم برای حل مسئله و هم سرعت لازم برای حل آن را به خرج دهند یقینا سهم کمتری از کیک های موجود خواهند برد. لذا درحالیکه چینی ها و طرح یک کمربند یک راه وارد دوره احتیاط شده است ما وارد دوره اشتیاق شده ایم.

نکته دوم و بسیار مهمی که باید به آن توجه کرد آن است که ابتکار یک کمربند یک راه از یک سطح بندی استراتژیک خاصی برخوردار است. به این معنا که میزان تمرکز استراتژیک چین متناسب با این سطوح و لایه ها دچار کاهش یا افزایش می شود. سطح اول تمرکز استراتژیک چینی ها در ابتکار یک کمربند یک راه کشورهایی است که هم می تواند امکان "دسترسی" Access  یعنی فراهم کردن امکان حضور و اتصال چین به بخش های تجاری و اقتصادی را خود را بدهند و هم امکان در اختیار قرار دادن "پایگاه"( Base) را دارند. این دسته در واقع کشورهایی هستند که می توان تقریبا نام انها را " دولت های ضعیف " نام نهاد یعنی دولت هایی که به لحاظ مثلث اقتدار، توانمندی و مشروعیت دچار مشکل هستند و همراهی با این طرح را به مثابه راهی برای بهبود این وضعیت در حوزه های مختلف تلقی می کنند. به بیان دیگر نیازهای استراتژیک این دسته از بازیگران به گونه ای است که هرگونه انتخاب استراتزیک دیگر را از این بازیگران سلب میکند.  این لایه در حال حاضر مهم ترین لایه تمرکز استراتژیک چین است و چین از عزم راهبردی مناسبی برای گسترش همکاری و یا تعمیق همکاری با آن برخوردار است. سطح یا لایه دوم تمرکز استراتژیک چین، جوامع و کشورهایی است که تنها میتوانند امکان " دسترسی " را برای چین فراهم نمایند. چین این سطح را هم به دو بخش تقسیم میکند یعنی یک سطح که به آن باشگاه 100 تایی ها یا کشورهایی است که  سطح روابط تجاری و اقتصادی چین با انها 100 میلیارد دلار یا بالاتر است و سطح دوم سطحی است که روابط تجاری و اقتصادی چین زیر 100 میلیارد دلار و حتی زیر 50 میلیارد دلار است. چین در این سطح به تعامل نرمال ادامه خواهد داد. سطح و لایه سوم تمرکز استراتژیک چین کشورهایی است که نه امکان " دسترسی " و نه امکان قرار دادن" پایگاه " را در اختیار چین قرار دهند. به نظر می رسد که ایران در حال حاضر در این دسته قرار می گیرد و طبیعی است تا زمانی که شرایط به این شکل هست، چین در ارتباط و اتصال با ایران ، احتیاط را در دستور کار قرار می دهد. طبیعتا رفع و کاهش تحریم ها میتواند فرصت ها برای " دسترسی " هرچه بیشتر چین به ساختارهای تجاری و اقتصادی ایران را افزایش دهد و به نظر می رسد که چین و مقامات این کشور مجددا در حال ارزیابی این دوره جدید هستند.".

 

 

محمد زارع، پژوهشگر مسائل چین و آسیا- ایراس