دو کارشناس با بررسی درآمد آمریکا و اروپا از فروش دارو و پیش بینی آینده ، وضعیت صنعت دارو در ایران را با چند آمار جدید و جالب ، تحلیل و علت مزیت رقابتی را اعلام کردند .

 

به گزارش پایگاه خبری بورس پرس، فاطمه کاظمی‌منش و وحید نکویی با تحلیلی از صنعت مهم دارو و حاضر در بورس و فرابورس با انتشار مطلبی با عنوان " چشم‌انداز صنعت دارو در اقتصادهای نوظهور" در دنیای اقتصاد اعلام کردند: صنعت دارو و داروسازی دومین صنعت سودآور و آینده‌محور جهان بدون در نظر گرفتن حوزه IT، پس از صنعت نفت، گاز و پتروشیمی است.

درآمد آمریکا و اروپا از فروش دارو و پیش بینی آینده

پیش‌بینی رشد بازار جهانی دارو براساس تحقیقات استاتیستا نشان می‌دهد درآمد داروسازی در سراسر جهان در سال ۲۰۱۹ بیش از ۲۵. ۱ تریلیون دلار برآورد شده و پیش‌بینی می‌شود این رقم تا سال ۲۰۲۴ به ۵۹. ۱ تریلیون دلار افزایش یابد. آمریکا به‌عنوان فعال پیشرو دارویی جهان در سال ۲۰۱۹ بیش از ۴۹۰ میلیارد دلار از این حوزه و اروپا حدود ۱۹۵میلیارد دلار درآمد داشتند .

بیشترین بازار جهانی دارو را آمریکا و اروپا به همراه کشورهای ژاپن، کانادا و استرالیا تشکیل می‌دهند و کشورهایی با درآمد متوسط مانند برزیل، هند، روسیه، کلمبیا و مصر پس از آن قرار دارند.

پیش بینی می شود تا سال ۲۰۳۰ بازارهای دارویی مستقر در آمریکا (با فروشی در حدود ۶۲۸میلیارد دلار) و اروپا، همچنان در حوزه اقتصاد دارویی پیشرو خواهند بود. همچنین آمریکا سالانه حجم زیادی از مواد شیمیایی یا بیولوژیکی جدید تولید می‌کند. بین سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۸، شرکت‌های آمریکایی در مجموع ۱۲۵ ماده شیمیایی یا بیولوژیکی جدید معرفی کردند و در همان دوره، کشورهای اروپایی نیز تقریبا ۷۰ ماده موثره جدید تولید کردند.

پیش‌بینی رشد بازار جهانی دارو نشان می‌دهد تا سال ۲۰۳۰ بازار دارویی در سراسر جهان، شاهد رشد ۱۶۰ درصدی خواهد بود که در این میان بیشترین پیش‌بینی رشد برای هند با ۲۳۲ درصد است. سه شرکت بزرگ دارویی در جهان جانسون و جانسون، فایزر و روشه هستند.

وضعیت صنعت دارو در ایران با چند آمار جالب + علت مزیت رقابتی

رشد و توسعه صنعت دارو در ایران در گرو آزادسازی تدریجی قیمت‌ها در کنار حمایت نسبی و غیر ‌مداخله‌گرانه از صنایع دارویی داخلی و همچنین افزایش توان رقابت‌پذیری شرکت‌های داخلی است. اجرای چنین فرآیندی باعث کاهش قاچاق دارو و مانع از قاچاق داروهای یارانه‌ای به خارج شده  و از خروج منابع محدود جلوگیری می‌کند.

صنعت دارو در مقایسه با سایر صنایع ، پیشرو است. زیرا هم صنعتی با قدمت زیاد است و هم محصولات " های ‌تک" تولید می‌شود از آنجا که ایران عضو سازمان تجارت جهانی نیست بنابراین بسیاری از محدودیت‌های شرکت‌های عضو در مورد ایران رعایت نمی‌شود. اینکه گاهی شنیده می‌شود ایران در تولید دارویی خاص دومین تولیدکننده برتر دنیا است به دلیل آن است که این دارو با محدودیت‌هایی در سازمان تجارت جهانی و معاهده‌های جهانی روبرو است و چون ایران عضو این سازمان و معاهده‌ها نیست آن را تولید می‌کند.

بنابراین همین عامل ، مزیت رقابتی ایجاد می‌کند و می‌تواند مزیت‌های رقابتی برای صادرات هم ایجاد کند. در حال حاضر ۶۴ پروژه ملی در زمینه تکمیل زنجیره ارزش تعریف‌ شده که طبق پیش‌بینی‌ها می‌تواند تا پنج سال آینده حدود هزار و ۱۰۰میلیون دلار ارزش‌افزوده به اقتصاد تزریق و برای هزار و ۵۰۰ نفر اشتغال‌ زایی ایجاد کند.

صنعت دارو از معدود صنایعی است که در شرایط تحریم توانسته سکوی پرتابی داشته باشد و جزو هفت کشور جهان در این حوزه باشد و از این منظر قدرتی نوظهور در دنیا به‌حساب می‌آید. در این حوزه ۵۰۰  شرکت دارای مجوز هستند که ۳۴۴ شرکت دانش‌بنیان هستند. حدود ۴۰ شرکت و شرکت‌های سرمایه‌گذار صنعت دارو هم در بورس هستند و از این تعداد حدود ۳۴ شرکت داروساز هستند و ۶  شرکت در حوزه سرمایه‌گذاری تخصصی در صنعت دارو فعالیت می‌کنند. حدود ۶۶ درصد از صنعت دارو در اختیار سه هلدینگ شستا، ستاد اجرایی فرمان امام و گروه توسعه ملی (وبانک) است.

تولید دارو در داخل ۹ درصد است و فقط ۴درصد وارد می‌شوند. ازنظر ارزش بازار، ۵۵درصد از ارزش بازار به تولیدکنندگان داخلی و ۴۵درصد از آن به ارزش بازار واردات تعلق دارد. نرخ بالای مصرف دارو،  ایران را به دومین سرانه مصرف‌کننده در آسیا و بیستمین در جهان تبدیل می‌کند. سرانه مصرف دارو هم حدود ۶۳ دلار است.

همچنین تعداد متوسط ​​داروهای تجویزشده پزشکان در سطح بین‌المللی ۲ واحد اما در ایران ۵. ۳ واحد برآورد می‌شود. ماده موثره این صنعت ۴۰درصد در داخل تولید شده و ۶۰ درصد وارد می‌شود.

توسعه صنعت دارویی یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی کشورها به شمار می‌رود. بنابراین امروزه هر کشوری در جهان به دنبال توسعه بازارهای دارویی  است و ایران نیز به‌ویژه در سال‌های گذشته توسعه بازار دارویی را هدف‌گذاری کرده است. در ایران بیش از ۱۵۰ شرکت داروسازی در زمینه تولید داروهای آماده مصرف و حدود ۷۵ شرکت نیز در حوزه تولید مواد موثره و بسته‌بندی دارو فعالیت می‌کنند. نیروهای شاغل در این صنایع به‌طور مستقیم حدود ۲۵هزار نفر و به‌طور غیرمستقیم در شرکت‌های توزیعی، داروخانه‌ها و شرکت‌های پشتیبان بیش از  ۱۰۰ هزار نفر هستند.

سهم ایران از بازار دارویی جهان در سال ۹۸ معادل میلیارد و ۱۰۰‌میلیون دلار برای واردات دارو، ۳۳میلیون دلار برای شیر خشک و ۲۷میلیون دلار برای ملزومات دارویی بوده که مجموع آنها مبلغی در حدود ۲میلیارد و ۴۴۱ میلیون دلار است . همچنین نسبت کل مخارج بخش سلامت به تولید ناخالص داخلی  (GDP) در سال ۲۰۱۹ حدود ۷. ۸درصد بوده و ۱۴ درصد این مخارج به دارو اختصاص داشته که برابر با متوسط جهانی است.

 فرآورده‌های بیولوژیک دارویی در جهان و کشور

فرآورده‌های بیولوژیک اغلب برای دارورسانی هدفمند طراحی می‌شوند. به ‌عنوان‌ مثال داروهای بیولوژیکی در درمان سرطان نسبت به بیشتر داروهای قدیمی که برای شیمی‌ درمانی استفاده می‌شوند عوارض کمتر و اثرات درمانی بیشتری دارند. همچنین این فرآورده‌ها کاربردهای بسیاری در زمینه تشخیص، درمان و پژوهش دارند .

ازجمله مهم‌ترین کاربرد درمانی آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد: درمان انواع بیماری سرطان، درمان بیماری‌های خودایمنی مانند ام‌اس، درمان اختلالات هورمونی، درمان ناباروری و فرآورده‌های خونی.

امروزه در جهان فرآورده‌های بیولوژیک دارویی به علت جایگاه استراتژیک و ارزش‌افزوده فراوان، مورد توجه بسیاری از دولت‌ها و سرمایه‌گذاران قرار گرفته است. در سال ۲۰۱۳ ارزش بازار جهانی فرآورده‌های بیولوژیک بیش از ۶.۲۰۰ میلیارد دلار گزارش شد و در سال ۲۰۱۹ به ۷.۳۸۷ میلیارد دلار رسید. همچنین پیش‌بینی‌شده در سال ۲۰۲۶ این مقدار به ۶۲۵ میلیارد دلار نیز افزایش پیدا کند.

در ایران نیز میزان ارزش‌افزوده تولید داروهای زیستی پس از حوزه خدمات فناوری اطلاعات، بالاترین میزان ارزش‌افزوده را دارد. از ۱۳۵ قلم دارو و ماده موثره که برای کاهش ارزبری در اولویت تولید قرار دارند، ۲۷ مورد داروهای بیولوژیک است. همچنین ارزش تولیدات این صنعت در ایران ۲. ۱میلیارد دلار برآورد شده و ایران در تنوع محصولات بیوتکنولوژیک دارای جایگاه اول منطقه و همچنین دوم جهان است.

چالش‌های صنعت

بررسی‌ها نشان می‌دهد تنها داروهای وارداتی ساخته‌شده به‌صورت محصول نهایی ازجمله محصولاتی هستند که متناسب با رشد چند برابری نرخ ارز درنتیجه آزادسازی، با رشد قیمت روبه‌رو می‌شوند، اما این نوع داروها بین ۲۰ تا ۳۰درصد از سهم بازار را به خود اختصاص می‌دهند، و ۷۰ تا ۸۰درصد دیگر بازار بین ۳۰ تا ۱۰۰درصد رشد قیمت را تجربه می‌کند و تغییر مسیر تخصیص ارز از ترجیحی به نیمایی بودجه درمجموع می‌تواند به رشد ۱۰۰درصدی قیمت دارو منتهی شود که کنترل بخش مهمی ‌از این فشار بر عهده بیمه‌ها خواهد بود. در این ‌بین وقتی قیمت دارو در کشور تا این حد پایین است، قاچاق معکوس نیز تقویت می‌شود. حوزه‌های مختلف داروسازی بدون سرمایه‌گذاری و حمایت عملی دولت از بخش تحقیقات و شرکت‌های دانش‌بنیان امکان‌پذیر است. شاید ادعایی گزاف نباشد اگر بگوییم صنعت دارو نسبت به سایر صنایع در کشور کوچک‌تر مانده است و دلیل آن بی‌گمان تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی به این صنعت است. یکی از موضوعات مورد تاکید فعالان صنعت آزادسازی قیمت ارز از نرخ ارز ترجیحی به ارز نیمایی است.

خطر کمبود گسترده دارو بسیار جدی است. با روال فعلی طی ماه‌های آینده نیاز دارویی ایران با مشکل عایدی مواجه خواهد  شد. مجموع ارز تامین‌شده برای تولید دارو در دوماه نخست سال جاری فقط ۱۱ میلیون دلار بود و ۸۶ قلم دارو دچار نبود و ۵۶۰ قلم دارو در معرض کمبود هستند. مجموع ارز موردنیاز دارویی داروهای کرونا و واکسن کرونا برای سال جاری ۴. ۴میلیارد دلار است. همچنین در مجموع نوسانات نرخ ارز، کمبود محتمل مواد اولیه در ماه‌های آینده، قیمت‌گذاری ناصحیح صنعت بیوتکنولوژی و همچنین حذف ارز ترجیحی، واردات داروهای مشابه تولید داخل، پخش و توزیع صنعت دارو مهم‌ترین چالش‌های صنعت هستند.

تامین مالی در صنعت

از طریق ورود به بازار سرمایه، بازپرداخت بدهی بیمه‌ها و الزام بانک‌ها برای افزایش حد اعتباری شرکت‌های داروسازی تامین مالی در این صنعت انجام خواهد شد.

طبق آمار سازمان غذا و دارو ، طی دو سال گذشته ، واردات دارو کاهش چشمگیری داشت. به‌طوری‌که واردات دارو در سال ۹۷ حدود ۳۰درصد بازار ریالی دارو بود که  سال ۹۸ به ۲۲ درصد و تا پایان سال گذشته به کمتر از ۱۵درصد رسید. یعنی سال ۹۷ سالانه ۷. ۳ دلار برای واردات دارو ارز وجود داشت و این میزان در سال ۹۸ به ۳ میلیارد دلار و تا پایان سال قبل به کمتر از ۵. ۲میلیارد دلار رسید.

خرید دارو به‌تنهایی از تحریم معاف است اما واردات دارو فرآیندی است که شامل هزینه‌های انتقال وجه، حمل‌ونقل، بیمه و انتقال مدارک با پست سریع می‌شود که متاسفانه همه این موارد تحریم هستند.

آینده صادرات داروهای گیاهی

صنایع فعال در این حوزه در افق سال ۲۰۵۰ از یک بازار بین‌المللی با ابعاد ۵ تریلیون دلاری برخوردار خواهند بود. ایران با وجود برخورداری از زمینه‌های لازم برای نقش‌آفرینی در این صنعت، بین سال‌های ۹۶ تا ۹۸ با افت محسوسی روبرو شد و از ۶۰ به حدود ۲۹ میلیون دلار تنزل یافت . همزمان با افت صادرات عصاره، عرقیات گیاهی، اسانس و داروهای گیاهی، واردات این محصولات  رشد کرد و از حدود ۱۱میلیون دلار سال ۹۶ به بیش از ۵۸ میلیون دلار در سال ۹۸ رسید.

ایران البته با داشتن سهم ۹۲درصدی از بازار زعفران و صادرات سالانه ۲۵۶میلیون دلار از این قلم جزو بازیگران مهم این حوزه است و هم‌اکنون با برخورداری از ظرفیت کشت ۲۱۰ هزار هکتاری قادر به تولید ۲۷۵ هزار تنی در زمینه گیاهان دارویی است و ظرفیت زیاد تزریق سرمایه در بخش گیاهان دارویی دارد.

بررسی دقیق‌تر بازیگران مهم حوزه گیاهان دارویی، اسانس، عرقیات گیاهی، گل و گیاه در جهان نشان می‌دهد بازار گیاهان دارویی در جهان هم‌اینک بیش از ۴۰میلیارد دلار ارزش دارد رقمی که پیوسته در حال افزایش است و با تمام جوانب آن در افق ۲۰۵۰ تا سطح ۵ تریلیون دلار رشد خواهد کرد. کشورهایی نظیر اسپانیا و آلمان با خرید محصولات مرغوب شرکت‌های ایرانی به کسب بخشی از ارزش‌افزوده در صنایعی نظیر زعفران، گل و داروهای گیاهی اقدام کرده‌اند.

در حال حاضر شرکت دارویی شفا برگه از زیرمجموعه‌های گروه دارویی برکت، موسسه رازی و موسسه میلاد دارو از زیرمجموعه‌های شهید فخری‌زاده در زمینه تولید واکسن کرونا در تحقیق و توسعه صنعت دارویی فعالیت می‌کنند.

کرونا و صنعت دارو

در شرایط فعلی تحریم نه‌ تنها همه داروهای درمان کرونا از قبیل رمدسیویر، فاویپیراویر و ریتاناویر بلکه واکسن کرونا نیز در داخل کشور بومی‌سازی شده و نام ایران جزو ۱۰ کشور تولیدکننده واکسن کرونا قرار گرفته است. این تحریم‌ها به‌صورت مستقیم علیه صنعت اعمال نشده اما به ‌دلیل عدم ‌مبادلات بانک‌های بین‌المللی، صنعت دارو به‌شدت تحت ‌تاثیر قرار گرفته است. این محدودیت توانسته فرصت خودکفایی در تولید را ایجاد کند تا به بومی‌سازی و تولید داروهای ژنریک اهتمام ورزند. به‌ویژه آنکه تقاضای زیاد کشورهای همسایه برای دارو و تجهیزات پزشکی فرصت دیگری را پیش روی تولیدکنندگان و صادر کنندگان ایرانی قرار داده است. ایران نیز در صنعت داروهای ژنریک در میان کشورهای منطقه آسیا سردمدار است.