توسط یک کارشناس اقتصادی بررسی شد:
بازده واقعی سرمایه گذاران در بورس مثبت است؟
با توجه به نمودارهای فوق شاهد آن هستیم که به شکل اسمی ارزش ریالی بازار سرمایه افزایش یافته و از یک روند رو به رشد برخوردار بوده است. اما اگر ارزش واقعی بورس اوراق بهادار (تعدیل شده به شاخص قیمت ها) و نیز ارزش دلاری این بازار را نظر بگیریم مجموع حرکت بورس با رشد بسیار اندک و به عبارت بهتر باقی ماندن در حد قبلی همراه است.آن چه در خصوص رشد و میزان بازده شاخص در رسانه ها یا اذهان عمومی بیان می شود به نوعی فریبنده است .

شاخص قیمت بورس اوراق بهادار تهران موسوم به TEPIX که شاخص کل نیز خوانده می شود نمایانگر روند عمومی قیمت کل شرکت های فعال در بورس بوده و تغییرات سطوح عمومی قیمت های شرکت های پذیرفته شده را نسبت به تاریخ مبدأ نشان می دهد.

در این گزارش به بررسی روند رشد این نماگر اقتصادی در مقایسه با تغییرات نرخ تورم و نرخ ارز در سالی که گذشت می پردازیم.

روند حرکتی شاخص کل

همانطور که از نمودار فوق پیداست در سال 91 شاخص کل از حدود 26 هزار واحد در ابتدای سال به 24 هزار واحد تا مرداد ماه همان سال کاهش یافت و پس از آن تاریخ تا پایان سال 91 با رشد همراه گردید و به رقم 38 هزار واحدی دست یافت. که اگر این رشد را به صورت سالیانه محاسبه کنیم شاهد صعود 46 درصدی شاخص کل و چنانچه از مرداد ماه 91 تا پایان سال در نظر بگیریم رشدی معادل 53 درصد را تجربه کرده است.

براساس این محاسبات شاخص کل در سال 91 به طور میانگین از حرکت رو به رشدی برخوردار بوده اما آنچه در این میان می تواند به عنوان سوال اساسی مطرح باشد، این است که روند رشد شاخص نسبت به نرخ تورم در کشور از چه وضعیتی برخوردار بوده است؟ بیش از نرخ تورم رشد کرده یا خیر؟ چراکه براساس اصول سرمایه گذاری زمانی می تواند به رشد مناسب شاخص اذعان داشت که بازدهی به دست آمده از آن بیش از میزان افزایش نرخ تورم باشد.

به طور کلی چنانچه تورم اعلام شده در سال گذشته را 25 درصد در نظر بگیریم میانگین بازده 20 درصدی برای شاخص بورس و اوراق بهادار به دست می آید اما باز هم این محاسبات بسیار ساده و کلی است و چنانچه بتوان به صورت روز شمار اثر نرخ تورم را بر شاخص کل ملاحظه کرد به نتایج دقیق تری خواهیم.

تعدیل شاخص کل به شاخص قیمت ها

بنابراین با توجه به نمودار ذیل به بررسی روز شمار اثر رشد قیمت ها بر شاخص کل می پردازیم:

در ابتدای این بررسی اگر شاخص کل بورس را با شاخص قیمت ها که از مرکز آمار ایران و به صورت ماهانه دریافت شده به هر روز معاملاتی تقسیم کنیم می توان به پارامتر تعدیل شده شاخص کل به شاخص قیمت ها دست یافت.

اکنون با به دست آمدن پارامتر تعدیل شده شاخص کل به شاخص قیمت ها به راحتی می توان مشاده کرد که در اوایل سال 91 هم شاخص کل و هم نسبت شاخص کل به شاخص قیمت ها در حال کاهش است و در انتهای سال 91 نیز با وجود روند رو به رشد شاخص کل پارامتر تعدیل شده شاخص کل به شاخص قیمت ها همچنان به سیر نزولی خود ادامه داده است و این روند کاهشی در پارامتر مذکور ناشی از افزایش روز افزون سطح عمومی قیمت ها است که موجب بزرگ تر شدن هرچه بیشتر مخرج کسر نسبت به صورت آن می شود.

با این اوصاف همان طور که ملاحظه می شود وجود تورم و رشد شاخص قیمت ها موجب کاهش بازده واقعی بورس اوراق بهادار گردیده، هرچند که بازده اسمی بورس طی سال گذشته از رشد برخوردار بوده است.

بنابراین با توجه به مطالب عنوان شده آن چه در خصوص رشد و میزان بازده شاخص در رسانه ها یا اذهان عمومی بیان می شود به نوعی اغواگرانه و فریبنده بوده به نحوی که در سال 91 بازده عنوان شده تنها حدود 3 یا 4 درصد واقعی بوده است و در بهترین شرایط یعنی اوایل شهریور ماه تا دی ماه 1391 بازده حقیقی در حدود 30 درصد محقق شده است.

در این میان توجه به این نکته حایز اهمیت است که بازه زمانی بررسی ها در بازار سرمایه بسیار مهم است چرا که این حوزه به طور ذاتی با نوسان و تغییر همراه است از همین رو تعیین زمان بررسی بازده از اهمیت بالایی برخوردار است. چنانچه در تعیین بازده، دوره حداقل نوسان و یا برعکس حداکثر نوسان قیمت ها را انتخاب کنیم به طور قطع موجب فریب فعالان و سرمایه گذاران شده ایم.

در مجموع در سال 91 با توجه به شاخص تعدیل شده، بورس اوراق بهادار از رشد اندکی برخوردار بوده حال آنکه شرایط دیگری که در کنار این رشد با آن مواجه بودیم، کاهش ارزش پول ملی می باشد.

تعدیل شاخص کل به نرخ ارز آزاد

اگر شاخص کل بورس را به شکل روز شمار بر اساس قیمت غیر رسمی نرخ ارز تعدیل کنیم شاهد این خواهیم بود که نه تنها شاخص بورس رشد نداشته بلکه از یک روند نزولی نیز برخوردار بوده است. به نحوی که در اوایل سال 91 که هنوز با کاهش جدی ارزش پول ملی رو به رو نبودیم، شاخص بورس نسبت به تغییرات نرخ ارز در حال رشد است حال آنکه با گذشت زمان و کاهش هر چه بیشتر ارزش پول ملی، در مجموع طی سال 91 شاخص تعدیل شده بورس به نرخ ارز از کاهشی حدود 28 درصد برخوردار بوده است و در بیشترین میزان به کاهشی حدود 52 درصد در بازه هایی از زمان نیز دست یافته است.

تعدیل شاخص کل به شاخص قیمت ها و نرخ ارز آزاد

حال اگر شاخص کل را نسبت به نرخ ارز و شاخص قیمت ها تعدیل نماییم، این میزان کاهش بسیار بیش از آن چه در بررسی های قبل عنوان شد اتفاق خواهد افتاد به گونه ای که بر اساس شاخص تعدیل شده مذکور شاهد نزول 50 درصدی بازده طی سال 91 هستیم. البته باید پذیرفت که تغییرات نرخ ارز بر روی شاخص قیمت ها نیز اثر داشته لذا اگر بخواهیم این اثر را در نظر بگیریم، در سال 91 به طور خالص، شاخص افقی در بین 30 تا 50 درصد کاهش داشته که می توان آن را به طور میانگین 40 درصد در نظر گرفت.

بازده 40 درصدی تنها برای حفظ ارزش دارایی

بنابراین به نظر می رسد با توجه به تعدیلات فوق و نیز کاهش ارزش پول ملی و بحث ارزش جایگزینی دارایی ها، افزایش قیمت ها در سال 92 به هیچ وجه دور از ذهن نخواهد بود.

به گونه ای که با فرض ثبات نرخ ارز، ارزش پول ملی و همچنین سطح عمومی قیمت ها نباید از رشد حداقل 40 درصدی شاخص کل بورس در سال 92 تعجب کرد.

حال آنکه این میزان رشد در سال 92 تنها موجب می شود تا ارزش واقعی شرکت ها در این سال نسبت به سال قبل ثابت بمانند و موضوع رشد و شکوفایی و بهبود اقتصادی نیازمند جهشی بیش از 40 درصد می باشد.

به عبارت بهتر رشد حدود 40 درصدی شاخص کل در سال 92 پوشش دهنده ارزش اسمی کل شرکت هایی است که به علت کاهش ارزش پول ملی و نیز افزایش سطح عمومی قیمت ها، ارزش آن ها نزول یافته، می باشد.

این مسئله را می توان به شکل واقعی تر و دقیق تر در ارزش بازار بورس اوراق بهادار ایران که به شکل ریالی بیان می شود ملاحظه می شود.

با توجه به نمودارهای فوق شاهد آن هستیم که به شکل اسمی ارزش ریالی بازار سرمایه افزایش یافته و از یک روند رو به رشد برخوردار بوده است. اما اگر ارزش واقعی بورس اوراق بهادار (تعدیل شده به شاخص قیمت ها) و نیز ارزش دلاری این بازار را نظر بگیریم مجموع حرکت بورس طی سال گذشته با رشد بسیار اندک و به عبارت بهتر باقی ماندن در حد قبلی همراه است. لذا حتی با عنایت به افزایش عرضه شرکتها در سال 91 و رشد قیمتی سهام آن ها در عمل به دلیل کاهش فاحش ارزش پول ملی، شاهد رشد واقعی ارزش دلاری بازار سرمایه نبودیم.

اکنون با توجه به احتمال بهبود وضع اقتصادی و استقرار دولت جدید، افزایش ارزش واقعی شرکتها و به طبع آن رشد شاخص کل بورس دور از انتظار نخواهد بود و به نظر می رسد بورس اوراق بهادار ایران هنوز جای رشد زیادی در سالیان آینده خواهد داشت.

تهیه کننده: دکتر حسین نصیری

کارشناس حوزه اقتصاد و بازار سرمایه