۱۵ ابرچالش بخش کشاورزی

در ابتدای این گردهمایی حسین سلاح‌ورزی، نایب‌رییس اتاق بازرگانی ایران درباره جایگاه بخش کشاورزی در اقتصاد کلان کشور برمبنای آمار سخن گفت. به‌گفته سلاح‌ورزی، در حال‌حاضر حدود ۶/ ۶ درصد تولید ناخالص داخلی کشور در بخش کشاورزی است. سهم این بخش در اشتغال ۷/ ۱۷درصد و در صادرات غیر‌نفتی ۹/ ۵ درصد است. از سویی نزدیک به‌۸۰درصد مواد غذایی کشور در حال‌حاضر از طریق بخش کشاورزی تامین می‌شود. نایب‌رییس اتاق ایران افزود: در حال‌حاضر حدود ۱۸ میلیون هکتار از اراضی کشور اعم از اراضی آبی و دیم در چرخه تولید مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. ۸/ ۸۴میلیون هکتار از مراتع در حوزه وزارت جهادکشاورزی است. حدود ۸۰ میلیارد مترمکعب ظرفیت منابع آبی کشور در بخش کشاورزی استفاده می‌شود.

 ۳/ ۱۴میلیون هکتار جنگل و منابع ژنتیکی غنی داریم که اهمیت استراتژیک برای کشور دارند، در ضمن حدود ۲/ ۴میلیون نفر بهره‌بردار در این بخش فعال هستند. اما با وجود این منابع عظیم طبیعی و انسانی هنوز نتوانسته‌ایم به‌جایگاه ایده‌آل در منطقه و دنیا برسیم. سلاح‌ورزی چالش‌های پیش‌روی بخش کشاورزی را در ۱۵ بخش تشریح کرد؛ چالش اول نبود راهبردهای میان مدت و بلندمدت در بخش کشاورزی و ناکارآمدی و عدم استمرار سیاست‌ها در این بخش است.

از دید او، ناپایداری منابع کشاورزی معضل دیگر این بخش است. شرایط نامطلوب آب در حال‌حاضر، معلول سیاستگذاری‌ها، تصمیمات و رویدادهای ۵ دهه گذشته کشور در عرصه توسعه اقتصادی و اجتماعی و از جمله منابع آب است، به‌نحوی که ایجاد تعادل در عرضه و تقاضای آب برای کلیه مصارف و رفع نیازهای توسعه کشور را با چالش و مشکلات عمیقی در ابعاد مختلف مواجه کرده است.

سلاح‌ورزی ادامه داد: بدون تردید در آینده نه‌چندان دور، رقابت‌ها بر سر دسترسی به‌منابع آب محدود، موجب گسترش و شدت منازعات و تنش‌های اجتماعی بر سر تقسیم آب در نقاط مختلف خواهد شد‌ اما متاسفانه در برنامه‌های توسعه کشاورزی، خاک‌های کشور دچار بی‌مهری و کم‌توجهی قرار گرفته‌ا‌ند.

وی چالش چهارم را پایین‌بودن بهره‌وری زمین، آب و انرژی مطرح کردند. مقایسه عملکرد برخی از محصولات زراعی و باغی در ایران و کشورهایی نظیر ترکیه، مصر، استرالیا و آمریکا نشان می‌دهد که عملکرد ایران نسبت با سایر کشورها پایین‌تر است.

متوسط بهره‌وری مصرف آب در ایران در فاصله سال‌های ۱۳۹۷-۱۳۸۰ با رشد سالانه ۳ درصد همچنان از رشد بهره‌وری آب در جهان فاصله بسیار دارد.

از دید نایب‌رئیس اتاق بازرگانی ایران، موضوع چالش‌برانگیز پنجم، عدم‌کفایت سرمایه‌گذاری است. به‌ گفته او، بخش کشاورزی در طول تاریخ مدون‌شده اقتصاد ایران کوچک‌ترین مقصد سرمایه‌گذاری در کشور بوده و همواره از کمبود سرمایه‌گذاری رنج برده و در عین حال کمترین تداوم روند سرمایه‌گذاری نیز مربوط به‌همین بخش بوده است و رشدهای تحقق‌یافته بخش به‌قیمت استفاده بیشتر از ظرفیت منابع محقق شده است و این امر ناپایداری و امکان افزایش رشد بخش کشاورزی را تهدید جدی می‌کند.

چالش ششم از دید سلاح‌ورزی، محدودیت دسترسی فعالان بخش کشاورزی به‌تکنولوژی‌های مناسب، کارآمد روز جهانی و عدم کفایت یافته‌های علمی- ‌تکنولوژی و فناوری‌های عرضه‌شده به‌بخش، توام با پایین بودن و قدیمی بودن کیفیت نهاده‌ها و تجهیزات مورد نیاز تولید است.  بالا بودن هزینه مبادله و پایین بودن رابطه مبادله بخش کشاورزی نسبت به‌سایر بخش‌ها چالش هفتم بخش کشاورزی از دید او است. بحران دیگر موضوع تغییرات اقلیم و تاثیرات آن بر کشاورزی کشور است.

نایب‌رئیس اتاق بازرگانی ایران افزود: تمرکز و گسترش دولت در امور کشاورزی ناکارآمدی ساختار آن و عدم‌حمایت از گسترش خصوصی‌سازی بخش‌خصوصی در کلیه ابعاد چالش دیگری است. بحران بعدی ناهماهنگی برنامه‌های آب و کشاورزی است. از دید سلاح‌ورزی، بالا بودن هزینه تمام شده تولید و از دست رفتن تدریجی مزیت تولید در اغلب محصولات؛ نارسایی زنجیره تامین، افزایش ضایعات، تفاوت فاحش قیمت تولیدکننده و مصرف‌کننده و عدم‌تعادل عرضه و تقاضای محصولات کشاورزی از دیگر چالش‌های بخش کشاورزی است. معضل دیگر این بخش پایین بودن سرانه زمین و خرد و پراکنده بودن آن و عدم استقرار نظام بهره‌برداری مناسب است.

چالش چهاردهم به‌اعتقاد سلاح‌ورزی، تاثیر روابط سیاسی بر تجارت، محدود شدن مقاصد صادراتی، عدم‌اطمینان صادرکنندگان در انعقاد قراردادهای تجاری و عدم‌ثبات مقررات تجارت و بازرگانی کشور و مداخلات دولت در قیمت‌گذاری محصولات کشاورزی به‌ویژه کالاهای اساسی به‌ضرر تولیدکننده و حمایت از واردات این کالاها بدون توجه به‌ظرفیت تولید داخلی است.

به‌گفته وی، آخرین چالش در این بخش تاثیرپذیری شدید بخش کشاورزی از سیاست‌های اقتصادی کلان است. چالش‌هایی که حل آنها نیازمند راهبردهای جدی است که در گزارش روز پنج‌شنبه‌۲۱ مرداد «دنیای‌اقتصاد» با عنوان «۱۵پیشنهاد به‌سکاندار کشاورزی» به‌برخی از آنها اشاره شد.