نگاهی به دامنه نوسان بورس های نیویورک و ژاپن همراه با مثال هایی نشان از بکارگیری متغیر درصد، تعیین حالت محدود و استرادل، دامنه قیمت به روز شونده و ساز و کار مظنه ویژه دارد.

 

به گزارش پایگاه خبری بورس پرس، جزئیات مربوط به انواع دامنه نوسان مورد استفاده در بورس نیویورک و ژاپن توسط مدیریت تحقیق و توسعه بورس تهران مورد بررسی قرار گرفت که بدین شرح است:

بورس نیویورک: در ششم ماه می سال ۲۰۱۰ و در بازه زمانی حدوداً ۱۰ دقیقه‌ای، شاخص صنعتی داوجونز نزدیک ۹ درصد افت کرد. بررسی‌ها نشان داد علت اصلی این افت اخذ موقعیت فروش با حجم بالا در بازار آتی توسط تعداد اندکی از سرمایه‌گذاران و عکس‌العمل فوری و همراهی الگوریتم های معاملاتی در بازار سهام با آنها بود.

این رویداد باعث بروز نگرانی در ارتباط با تکرار مجدد این نوسان و از بین رفتن یکپارچگی بازارهای سهام آمریکا شد. در نتیجه کمیسیون بورس اوراق بهادار آمریکا در سال ۲۰۱۰ طرحی برای مواجهه با نوسانات سریع قیمت سهم تصویب کرد. طبق این قانون اگر قیمت سهمی در کمتر از ۵ دقیقه بیش از ۱۰ درصد نوسان کند، متوقف کننده های خودکار فعال شده و معامله سهم را در تمام بازارها متوقف می‌کند.

پس از گذشت پنج دقیقه از توقف، بورسی که دستور توقف را صادر کرده اگر سفارش‌های خرید و فروش نامتوازن نداشته باشد، می تواند معاملات را از سر گیرد. چنانچه این بورس پس از گذشت پنج دقیقه به دلایلی غیر از عدم توازن سفارش ها قادر به از سرگیری معاملات نباشد، طی بیانیه ای عدم بازگشایی آن را اعلام خواهد کرد.

پس از گذشت دو سال یعنی در سال ۲۰۱۲، طرح دیگری که معروف به طرح حد بالا -حد پایین است، جایگزین این قانون شد. این طرح در سال ۲۰۱۹ پس از انجام بررسی‌های مورد نیاز به قانون دائمی تبدیل شد. این قانون در دو سطح برای شرکت ها مورد استفاده قرار می گیرد. سطح اول شامل تمام شرکت های عضو شاخص S&P500 و Russell 1000 و دسته دوم شامل سایر شرکت های پذیرفته شده در بورس های آمریکا است.

طبق این قانون برای هر سهم، دامنه مجاز قیمتی تعریف می شود و از انجام معامله در خارج از این دامنه جلوگیری می شود. این دامنه بصورت درصدی بر روی قیمت مبنا توسط پردازشگر اطلاعات اوراق بهادار تعیین می‌شود. اولین قیمت مبنا، قیمت حاصل از مرحله حراج آغازین است و پس از آن قیمت مبنا برابر میانگین حسابی معاملات در ۵ دقیقه قبل است.

اگر در پنج دقیقه گذشته هیچ معامله انجام نشده باشد از قیمت مبنای قبلی استفاده می شود. در صورتی که قیمت مبنای جدید حداقل یک درصد با قیمت قبلی تفاوت داشته باشد، قیمت مبنای جدید پس از ۳۰ ثانیه به روز رسانی می شود. فرمول مورد استفاده پردازشگر اطلاعات برای محاسبه حدود قیمت به شرح زیر است:

(متغتر درصد * قیمت مبنا)± (قیمت مبنا) = حدود قیمت

متغیر درصد برای تعیین حدود نوسان قیمت در بورس های آمریکا طبق قانون سال ۲۰۱۹

اگر بهترین سفارش پیشنهادی خرید بر روی حد بالای دامنه نوسان قرار بگیرد یا بهترین سفارش پیشنهادی فروش بر روی حد پایین واقع شود، معاملات وارد حالت محدود می شود. زمانی که حالت محدود روی می دهد، پردازشگر اطلاعات بهترین سفارش پیشنهادی خرید یا فروش را به عنوان یک مظنه حالت محدود نمایش می دهد.

اگر تا ۱۵ ثانیه پس از ورود به حالت محدود، مظنه ای که منجر به فعال شدن حالت محدود شده، اجرا یا لغو شود این حالت به انتها می رسد. اگر بازار در مدت ۱۵ ثانیه از حالت محدود خارج نشود، یک توقف ۵ دقیقه‌ای برای معامله این ورقه بهادار اعمال می‌شود. این توقف ممکن است برای ۱۵ دقیقه دیگر نیز تمدید شود یعنی زمان توقف به ۱۰ دقیقه برسد. این توقف دارای ساز و کاری همانند حراج نوسان است یعنی در طول این دوره توقف، امکان اصلاح سفارش ها و ورود سفارش های جدید وجود دارد.

در طول این دوره قیمت مبنا برابر قیمت سفارش آغازگر توقف است و حدود قیمت با استفاده از همان فرمول پیشین و با استفاده از متغیر درصد حول قیمت آن سفارش تعیین می شود. پس از توقف، قیمت کشف شده در پایان توقف به عنوان قیمت مبنا برای ادامه معاملات در نظر گرفته می شود. زمانی که بهترین سفارش پیشنهادی خرید کمتر از حد پایین دامنه نوسان را بهترین سفارش پیشنهادی فروش ملی بیشتر از حد بالای دامنه نوسان باشد و سهم در حالت محدود قرار نداشته باشد، حالت استرادل رخ داده است.

اگر سهمی در حالت استرادل باشد بورس ممکن است توقف معاملات را بر روی سهم اعمال کند. پس از توقف معاملات، بازگشایی نماد با استفاده از ساز و کار حراج نوسان با دامنه ۵ درصد حول قیمت آغازگر ( کف و سقف دامنه قبلی) انجام و در صورتی که پس از ۵ دقیقه امکان بازگشایی وجود نداشته باشد دامنه برای ۵ درصد دیگر بازتر می شود. بر اساس قیمت حاصل از این حراج، قیمت مبنا به روز رسانی می شود.

نحوه تعیین حالت محدود و استرادل در بورس های آمریکا

در این جدول، قیمت مبنا برای تمام حالات ۱۰۰ دلار و حدود نوسان مجاز ۹۵ تا ۱۰۵ دلار فرض شده است. اکنون چهار حالت برای درک بهتر در نظر گرفته شده است:

ردیف شماره ۱: چنانچه قیمت بهترین مظنه فروش ۹۵ دلار یعنی بر روی حد پایین باشد، سهم در حالت محدود قرار دارد.

ردیف شماره ۲: اگر بهترین مظنه خرید ۱۰۵ دلار یعنی روی حد بالا باشد، سهم در حالت محدود قرار دارد.

ردیف شماره ۳: هنگامی که بهترین مظنه خرید ۹۴ دلار یعنی کمتر از حد پایین دامنه نوسان باشد و سهم در حالت محدود نیز نباشد در حالت استرادل قرار دارد.

ردیف شماره ۴: زمانی که بهترین مظنه فروش ۱۰۶ دلار یعنی بیشتر از حد بالای دامنه نوسان باشد و سهم در حالت محدود نیز نباشد در حالت استرادل قرار دارد.

دامنه قیمت در پانزده دقیقه اول و ۲۵ دقیقه آخر ساعات معاملات عادی دوبرابر می شود. دامنه نوسان مورد استفاده برای تعیین قیمت آغازین و پایانی ۱۰ درصد حدود قیمت مبنا است.

در سال ۲۰۲۱ سهم شرکت گیم استاپ دچار افت و خیز های قیمتی زیادی شد. شدت نوسان‌های قیمت در حدی بود که در ۲۸ ژانویه ۲۰۲۱ تنها در یک روز کاری ۱۹ بار از متوقف کننده خودکار برای این نماد استفاده شد. این مسئله نشان می‌دهد بورس نیویورک در عمل، محدودیت تعدادی برای متوقف کردن و تغییر دامنه برای سهم در یک روز معاملاتی تعریف نکرده است.

جزئیات توقف شرکت گیم استاپ در بورس نیویورک

البته با وجود تعداد ۱۹ وقفه برای یک نماد در بازار، تعداد کل توقف های مربوط به نوسان در بازار در این روز معاملاتی به ۷۶ وقفه رسید. این بدین معنا است که بورس بزرگی همچون بورس نیویورک که بیش از ۲۸۰۰ شرکت در آن پذیرش شده در شرایط عادی تعداد توقف های بالایی ندارد.

تعداد کل توقف های خودکار در بورس نیویورک

گروه بورس ژاپن: این بورس به منظور جلوگیری از نوسانات شدید قیمتی، دامنه نوسان روزانه تعریف کرده است. این دامنه بصورت عددی بر حسب ین حول قیمت مبنا تعیین می شود. به عنوان مثال اگر قیمت سهمی ۱۰۰۰ ین باشد، دامنه مجاز روزانه ۳۰۰ ین است. به عبارت دیگر دامنه مجاز بین ۷۰۰ تا ۱۳۰۰ ین خواهد بود.

دامنه نوسان روزانه در گروه بورس های اوراق بهادار ژاپن

دامنه مجاز روزانه ثابت بوده و امکان انجام معامله در بیرون آن طی روز معاملاتی امکان پذیر نیست. البته این بورس در صورتی که در دو روز معاملاتی متوالی یکی از دو حالت زیر اتفاق بیفتد در روز معاملاتی سوم سقف یا کف دامنه روزانه را بازتر می کند.

۱. در صورتی که قیمت به سقف یا کف دامنه برسد و در حراج پایانی هیچ معامله ای صورت نگیرد.

۲. تا پایان نشست عصر معامله انجام نشود و در حراج پایانی نشست عصر معاملاتی روی دامنه بالا یا پایین انجام شود و در پایان حراج تعدادی سفارش خرید یا فروش بر روی سقف یا کف قیمت باقی مانده باشد.

علاوه بر دامنه مذکور که مانند دامنه ایستا عمل می کند این بورس دامنه نوسانی همانند دامنه پویا به عنوان دامنه قیمت به روز شونده دارد. این دامنه دقیقاً مانند دامنه پویا، حول قیمت آخرین معامله تعریف می شود. البته این دامنه بصورت مقدار عددی بر حسب ین، حول قیمت آخرین معامله تعریف می شود.

به عنوان مثال اگر قیمت آخرین معامله ۵۰۰ ین باشد، معامله بعدی می‌تواند در دامنه ۴۹۰ تا ۵۱۰ انجام شود. یعنی در این قیمت، دامنه مجاز نوسان مثبت و منفی ۱۰ ین است. از آن جایی که حجم قابل توجهی از معاملات در محله حراج پایانی نشست عصر انجام می شود، بورس ژاپن به منظور تسهیل فرایند کشف قیمت در این مرحله معاملاتی، دامنه به روز شونده را دو برابر حالت عادی تعیین می کند.

به عنوان مثال اگر قیمت آخرین معامله قبل از حراج پایانی در نشست عصر برابر ۵۰۰ ین باشد، حراج در دامنه ۴۸۰ تا ۵۲۰ برگزار می شود یعنی در این مرحله معاملاتی دامنه قیمت به روز شونده مثبت و منفی ۲۰ ین است.

دامنه قیمت به روز شونده در گروه بورس های ژاپن

در صورتی که سفارشی بیرون دامنه قیمت به روز شونده ، وارد سامانه معاملاتی شود و امکان اجرا داشته باشد بصورت خودکار از اجرای این سفارش جلوگیری شده و سامانه معاملات، علامت مظنه ویژه را برای این نماد فعال می کند. به عبارت بهتر نماد وارد حالت مظنه ویژه می شود. بصورت کلی مظنه ویژه زمانی فعال می شود که سفارش بیرون دامنه قیمت به روز شونده قصد اجرا داشته باشد. بدین وسیله از ایجاد نوسان های شدید قیمتی کوتاه‌مدت جلوگیری می شود.

ساز و کار مظنه ویژه هم در جلسه معاملات پیوسته و هم در حراج های گسسته مانند حراج آغازین مورد استفاده قرار می گیرد. مظنه ویژه به مظنه ویژه خرید و فروش تقسیم می‌شود. مظنه ویژه فروش زمانی روی می دهد که قیمت معامله بعدی کمتر از طرف دامنه قیمت به روز شونده است و مظنه ویژه خرید به حالتی گفته می شود که معامله بعدی بیشتر از سقف دامنه قیمت به روز شونده باشد.

مثال: فرض کنید قیمت آخرین معامله ۵۳۰ ین است. در این محدوده، نوسان به روز شونده ۱۰ ین است و قیمت می‌تواند در دامنه ۵۲۰ تا ۵۴۰ ین نوسان داشته باشد. فرض کنید سفارش خرید با قیمت بازار به تعداد ۲۰۰ سهم در سامانه معاملات ثبت می شود.

در این لحظه زمانی، یک سفارش فروش با قیمت ۵۳۱ ین با تعداد ۱۰۰ سهم نیز در سامانه وجود دارد. همچنین سفارش‌های خرید ۱۰۰ سهم با قیمت ۵۱۰ ین و ۳۰۰ سهم با قیمت ۵۰۰ ین در سمت دیگر دفتر ثبت سفارش وجود دارد. در این شرایط سفارش فروش با قیمت بازار می تواند با سفارش خرید در قیمت ۵۱۰ ین معامله شوند که این قیمت خارج از دامنه نوسان به روز شونده است. در چنین وضعیتی بورس توکیو وضعیت مظنه ویژه فروش و به شکل زیر برای این نماد معاملاتی بر روی قیمت ۵۲۰ ین فعال کرده و به اطلاع سرمایه‌گذاران می رساند.

پس از گذشت سه دقیقه در صورتی که در محدوده دامنه قیمت معامله انجام نشود، مظنه ویژه بار دیگر با ۱۰ ین کاهش به روز رسانی می‌شود.

اکنون که مظنه ویژه برابر ۵۱۰ ین است، قیمت حاصل از حراج می‌تواند ۱۰ واحد بیشتر یا کمتر از ۵۱۰ باشد پس از سفارش فروش به قیمت بازار ۲۰۰ واحدی با سفارش های خرید در قیمت های ۵۱۰ و ۵۰۰ ین منطبق شده و اجرا می شود. از آنجایی که ابتدا سفارش خرید ۱۰۰ سهم با قیمت ۵۱۰ ین اجرا می شود سپس سهم از سفارش خرید باقیمت ۵۰۰ ین، قیمت آخرین معامله برابر ۵۰۰ ین است و خلاصه دفتر ثبت سفارش به شکل زیر خواهد بود.

اکنون حالت دیگری را در نظر بگیرید. فرض کنید زمانی که مظنه ویژه بر روی قیمت ۵۱۰ قرار دارد یک سفارش خرید به تعداد ۲۰۰ هم به قیمت ۵۱۰ ین در سامانه معاملات ثبت شود. یعنی دفتر ثبت سفارش به شرح زیر تغییر کند.

در این حالت سفارش فروش ۲۰۰ سهم به قیمت بازار با یک سفارش خرید اول ۱۰۰ سهمی در قیمت ۵۱۰ ین و ۱۰۰ سهم از سفارش خرید دوم ۲۰۰ سهمی در قیمت ۵۱۰ ین معامله خواهد شد و قیمت آخرین معامله برابر ۵۱۰ ین خواهد بود. ۱۰۰ سهم سفارش خرید در قیمت ۵۱۰ ین باقی خواهد ماند و دفتر ثبت سفارش به شرح زیر خواهد شد.

یکی از کاربردهای مظنه ویژه جلوگیری از تغییرات فوری و زیاد قیمت است. با استفاده از ساز و کار مظنه ویژه به سرمایه گذاران اطلاع‌رسانی می‌شود که سفارشی یا سفارش هایی، بیرون دامنه وارد سامانه معاملات شده اند و بدین وسیله سرمایه‌گذاران را ترغیب می‌کند تا سفارش ها را برای به تعادل رسیدن معاملات وارد کنند.

در چنین شرایطی اگر سفارش های مقابل، ثبت شده و معامله شوند، بازار به تعادل رسیده و معاملات به حالت عادی باز می‌گردد. در صورتی که پس از گذشت سه دقیقه همچنان سفارش های خارج دامنه وجود داشته باشند متعادل حاصل نشده باشد، دامنه قیمت به روز شوند مجدداً تعدیل می‌شود.

مثال اول: فرض کنید در مرحله پیش گشایش، قیمت مبنا برابر ۱۲۰۰ ین است تعداد زیادی سفارش خرید به شرح جدول زیر دریافت شده است.

در مرحله حراج تمام سفارش ها با قیمت بازار باید اجرا شوند. در دفتر ثبت سفارش به میزان کافی سفارش فروش وجود ندارد که بتواند منجر به اجرای این حجم سفارش های خرید شود. بنابراین سامانه اقدام به اعلام حالت مظنه ویژه در قیمت ۱۲۳۰ ین بر روی این نماد می کند. در قیمت بین ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ ین ، دامنه قیمت به روز شونده ۳۰ ین است.

 پس از گذشت سه دقیقه و به علت اینکه همچنان سفارش با قیمت بازار امکان اجرا ندارد، مظنه ویژه به روز رسانی شده و به ۱۲۶۰ ین تغییر می کند. اکنون دفتر ثبت سفارش به شرح زیر است.

این افزایش قیمت تا جایی بصورت ۳ دقیقه یکبار ادامه پیدا می کند که با ورود سفارش های فروش جدید بتوان تمام حجم سفارش با قیمت بازار را اجرا کرد. البته مظنه ویژه نمی‌تواند بیشتر از قیمت و سفارش فعال کننده مظنه ویژه شود.

مثال دوم: فرض کنید در مرحله معاملات پیوسته، قیمت آخرین معامله ۹۵۰ ین است و یک سفارش خرید به تعداد هزار سهم به قیمت ۹۹۵ ین در سامانه معاملات ثبت می شود. این قیمت ۴۵ ین از آخرین معامله بیشتر است. بنابراین امکان اجرا نداشته و منجر به فعال شدن مرحله مظنه ویژه می شود. سفارش های سامانه معاملاتی در این مرحله به شکل زیر است.

در این حالت مظنه ویژه بر روی قیمت ۹۶۵ ین اعلام می‌شود تا بدین وسیله به سرمایه‌گذاران اطلاع رسانی و سفارش‌های جدید دریافت شود.

اگر در این سه دقیقه نیز سفارش جدید ثبت نشود، مظنه ویژه مجدداً به روز رسانی شده و قیمت ۹۸۰ ین تبدیل می‌شود. در صورت نیاز، مظنه ویژه به مقدار ۹۹۵ ین نیز می تواند ارتقا پیدا کند.

در صورتی که در این مرحله سفارش فروش به قیمت ۹۹۵ ین وارد سامانه شود، اجرا خواهد شد. در این حالت چنانچه مدت زمان سفارش فروش وارد سامانه نشود دیگر مظنه ویژه بالاتر نخواهد رفت. یعنی حد نهایی افزایش همان قیمت سفارش خرید است. در حالت مظنه فروش نیز مظنه دائماً کاهش می یابد ولی از قیمت سفارش فروش کمتر نخواهد رفت.

در صورتی که در حراج پایانی نشست عصر، حجم بزرگی از سفارش های خرید یا فروش به سامانه معاملاتی وارد شده و به عبارت بهتر صف خرید و فروش تشکیل و بازار یک طرفه شده باشد، بورس از ساز و کار ویژه استفاده می‌کند. در چنین شرایطی اگر سفارش فروش یا خریدی در قیمتی روی حد بالا یا پایین دامنه روز وجود داشته باشد، بورس دامنه به روز شونده را لحاظ نکرده و اجازه می‌دهد سهم در بالاترین حد دامنه روز معامله شود. این مسئله در برخی موارد منجر به ایجاد شبهه برای سرمایه گذاران می شود. این تسهیل در کشف قیمت تنها در حراج پایان این نشست عصر اجرا می‌شود و در حراج پایانی نشست صبح قابل استفاده نیست.

با توجه به سرعت بالای معاملات در گروه بورس های ژاپن ممکن است در زمان بسیار کوتاهی با انجام معاملات پی در پی، نوسان قیمتی زیادی منجر به فعال شدن مظنه ویژه شده باشد. به عنوان مثال ممکن است معاملات با روند کاهشی یا افزایشی به سرعت و پیاپی در نزدیکی حد پایین دامنه به روز شونده انجام شوند.

در نتیجه بدون اینکه معامله بیرون دامنه انجام شود در زمان کوتاهی افت یا رشد قابل توجهی بوجود می آید. برای جلوگیری از این وضعیت، قانونی با عنوان مظنه گذاری معاملات متوالی تصویب شده است. طبق این قانون اگر معاملات متوالی در بازه زمانی ۶۰ ثانیه ای منجر به کاهش و افزایش قیمت به میزان دو برابر دامنه به روز شونده قیمت مبنا شود، معاملات متوقف شده و حالت مظنه معاملات متوالی برای نماد فعال می شود. پس از توقف معاملات، یک حراج یک دقیقه ای برگزار می شود. با استفاده از این حراج به فعالان بازار اطلاع رسانی می شود این نماد دارای معاملات متوالی صعودی یا نزولی است. این ساز و کار تنها در معاملات پیوسته مورد استفاده قرار می گیرد.

نحوه تشکیل حالت مظنه گذاری معاملات متوالی

برای قیمت های کمتر از ۲۰۰ ین، دامنه قیمت به روز شونده ۵ ین است. همانطور که در شکل مشاهده می شود در این نماد با سفارش های پی در پی در بازه زمانی کمتر از یک دقیقه، قیمت سهم دو برابر دامنه افت کرده است. بنابراین سفارش با قیمت ۹۰ ین اجرا نشده و منجر به فعال شدن حالت مظنه متوالی شده است.

برای فعال شدن این حالت نیازی به وجود تعداد زیادی سفارش نیست و همانند شکل بالا تنها یک سفارش می تواند منجر به ورود به حالت مظنه متوالی شود. در صورتی که در مدت زمان حراج یک دقیقه ای، سفارش مقابل وجود داشته باشد، حراج فوراً خاتمه یافته و معاملات بصورت عادی دنبال می شوند. در صورتی که در زمان حراج سفارش های مقابل، بیرون دامنه باشند این مسئله منجر به تمدید این حالت نمی شود بلکه از حالت مظنه معاملات متوالی به مظنه ویژه تغییر پیدا می کند.