کارشناس انرژی تحلیلی از آخرین تحولات و جهش قیمت های نفت و گاز ، فولاد ، سنگ آهن ، زغال سنگ و تورم جهان در نتیجه جنگ روسیه در اوکراین ارایه کرد.

 

به گزارش پایگاه خبری بورس پرس، ابراهیم رضایی‌راد پژوهشگر اندیشکده حکمرانی انرژی و منابع ایران درباره پس‌لرزه‌های جنگ روسیه و اوکراین در اقتصاد به روایت آمار و اعداد با انتشار مطلبی تحت عنوان "قحطی بزرگ در راه است؟ " در روزنامه شرق، اعلام کرد: تهاجم همه‌جانبه روسیه به اوکراین بحرانی در اقتصاد و روابط بین‌الملل دنیا به وجود آورد که از زمان جنگ سرد تاکنون بی‌سابقه است.

این جنگ حیرت‌آور آن‌هم در اروپایی که چندین دهه چنین آتش و خشونتی را به چشم ندیده بود،علاوه بر پیامدهای سیاسی و تأثیر‌گذاری بر نظم بین‌الملل، اقتصاد جهان را نیز هدف قرار داده است. اقتصادی که از حدود دو سال پیش و با شیوع پاندمی کرونا و قرنطینه‌های سراسری شرایط خوبی را سپری نکرده‌ بود و در حالی‌ کرونا تمام‌ نشده که پای بحرانی بزر‌گ‌تر به میان کشیده شد.

این بحران جدید در حالی است که با فروکش‌کردن کرونا پس از سویه امیکرون و کاهش محدودیت‌های ناشی از آن نهال امید به رشد و رونق اقتصادی جوانه زده بود ولی این نهال تازه و این آرزو با وقوع جنگ روسیه و اوکراین رنگ باخت و بر باد رفت. هرچه در ماه‌های گذشته و در رجزخوانی سیاست‌مداران گذشت، مانع از شکل‌گیری این آتش نشد و حال جنگ به میانه‌ها رسیده و تبعات آن کم‌کم تمام این کره جغرافیایی را در بر می‌گیرد.

طرفین جنگ دو کشور روسیه و اوکراین که از دل اتحاد جماهیر شوروی به وجود آمده‌اند از لحاظ کشاورزی، معدنی و انرژی دارای جایگاه ویژه‌ای در دنیا هستند و همین موضوع سبب اهمیت این دو کشور در اقتصاد دنیا شده است. جنگ البته به همین دو کشور خلاصه نشده و به عبارتی نبرد شرق و غرب یا دو بلوک متفاوت آغاز شده و به‌همین‌دلیل هم آثار اقتصادی آن به همین دو کشور یا همسایه‌های آنها ختم می‌شود.

اما اقتصاد دنیا دقیقا چه تأثیری از این جنگ پذیرفته و به چه سمتی می‌رود؟ گزارش پیش‌رو در تلاش است با بررسی آخرین آمار و ارقام رسمی و با لحاظ‌ کردن اطلاعات معتبرترین نهادهای اقتصادی دنیا، تصویری از شرایط کنونی اقتصاد جهان بسازد.

قحطی بزرگ

وسعت سرزمین و شرایط آب‌و‌هوایی مناسب، قابلیت کشاورزی را برای روسیه و اوکراین فراهم کرده است. یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در اقتصاد اوکراین، بخش کشاورزی است که 9.3 درصد GDP را اختصاص می‌دهد. اوکراین در سال‌های 2018 حدود 70 میلیون تن و  سال 2019 نیز 74 میلیون تن غلات برداشت کرد. با شروع کرونا میزان برداشت غلات به 65 میلیون تن رسید. این رقم سه برابر میزان مصرف داخل کشور است.

از طرف مقابل روسیه در زمینه تولید گندم و انواع غلات در جهان مشهور است و 1.92 درصد صادرات محصولات کشاورزی دنیا را اختصاص داده است. این رقم برای اوکراین 1.17 درصد است. بر‌اساس آمار IGC تولید غلات روسیه در سال 2021 حدود 125 میلیون تن بود. روسیه 16 درصد و اوکراین 9 درصد از صادرات گندم دنیا را اختصاص دادند.

این نکته بسیار مهمی است که نشان می‌دهد دو کشور درگیر در جنگ، یک‌چهارم گندم دنیا را تأمین می‌کنند. طبیعی است با وقوع جنگ،تولید و صادرات گندم این دو کشور کاهش یابد. همین موضوع سبب نگرانی‌هایی درباره کمبود عرضه گندم در دنیا شده است. برای درک بهتر تأثیرگذاری جنگ اوکراین و روسیه، بررسی قیمت جهانی گندم نشان می دهد گندم در بازارهای جهانی در هشت مارس 2021 در قیمت 663 دلار بود و هفت مارس 2022 به هزار و 253 دلار رسید. آمار و ارقام نشان می‌دهد چگونه جنگ روسیه و اوکراین سبب افزایش قیمت گندم و کمبود این محصول در جهان شده است.

اقتصاددانان و کارشناسان حتی از احتمال قحطی به دلیل کمبود گندم در دنیا صحبت کرده‌اند. علاوه‌بر‌این اوکراین نیمی از صادرات روغن آفتابگردان دنیا را نیز دارد. کاهش احتمالی تولید در اوکراین سبب افزایش قیمت و نگرانی کشورهای واردکننده روغن آفتابگردان شده و هند به‌عنوان یکی از بزر‌گ‌ترین مصرف‌ کنندگان اعلام کرده با کاهش واردات، افزایش قیمت این محصول تجربه خواهد شد.

جهش 300 و 100 درصدی قیمت زغال سنگ و فلزات

یکی دیگر از بخش‌های دچار تکانه‌های شدید پس از جنگ روسیه و اوکراین، فلزات و مواد معدنی است که روسیه و اوکراین حدود 16 درصد صادرات سنگ آهن دنیا را در اختیار دارند. اوکراین سال 2020 حدود 1.59 میلیارد دلار صادرات سنگ آهن داشت. این رقم برای روسیه 1.38 میلیارد دلار بود.

قیمت سنگ آهن در 16 نوامبر 2021 حدود 82 دلار بود و قبل از وقوع جنگ رشد 20 دلاری را تجربه کرد. با شروع جنگ هم به بالاترین قیمت در 26 هفته گذشته و به 156 دلار رسید.

بر‌اساس گزارش HUATAI FUTURES روسیه 10 و اوکراین چهار درصد تجارت جهانی فولاد را اختصاص داده‌اند. جنگ اوکراین و کاهش عرضه فولاد، موجب شد و قیمت به بالاترین سطح از 22 اکتبر 2021 رسید و با رشد دو هزار دلاری از 25 فوریه 2022 به 5 هزار دلار برای هر تن رسید.

نگرانی‌ها درخصوص کاهش عرضه موجب توجه کشورهای دنیا به چین شد که به‌عنوان بزر‌گ‌ترین تولیدکننده فولاد جهان شناخته می‌شود و  تلاش می‌کند از طریق کاهش مالیات، سرمایه‌گذاران خارجی را برای سرمایه‌گذاری در صنعت فولاد ، ترغیب و تولید را افزایش دهد.

یکی دیگر از منابع ارزشمند جهان زغال‌ سنگ است که اصلی‌ترین سوخت برای تولید برق محسوب می‌شود و چین بزر‌گ‌ترین تولیدکننده و مصرف‌کننده ان است. اگرچه بر‌اساس معاهده پاریس، کشور‌ها به سمت کربن صفر قدم برمی‌دارند.

روسیه حدود 17 درصد زغال سنگ دنیا را تأمین می‌کند و ارزش صادرات زغال سنگ 13.3 میلیارد دلار در سال 2021 بود. در سال‌های اخیر کشورها به علت آلودگی و ضرر‌های محیط‌زیستی تلاش کردند از زغال سنگ فاصله بگیرند و به سمت کاهش آلودگی‌های ناشی از زغال سنگ بروند ولی همچنان تلاش‌ها بیهوده است. 

با توجه به جنگ روسیه و اوکراین، زغال سنگ از ابتدای سال جاری میلادی بیش از 300 درصد رشد کرد و به 418 دلار رسید که طی 10 سال اخیر بی‌سابقه بود.

‌تورم افسارگسیخته دنیا و واکنش بازارهای مالی

مهم‌ترین بخش اثر جنگ‌ها در کشورهای درگیر و دنیا ، بازارهای مالی و افزایش نرخ تورم است. طبق تحلیل چند کارشناس و اقتصاددان وال‌استریت ژورنال، دنیا در آینده‌ای نزدیک با افزایش تورم مواجه خواهد شد و بسیاری از کشورها با این موضوع دست‌و‌پنجه نرم خواهند کرد. تورم حتی قبل از جنگ  در کشورهایی مانند آمریکا نگران‌کننده بود که به بالاترین میزان از دهه 1980 و به 7.5 درصد رسید.

دزموند لاچمن کارشناس مؤسسه امریکن انترپرایز، سیاست‌های فدرال‌رزرو برای مقابله با کاهش تورم را بی‌فایده و بی‌نتیجه می‌داند و وابستگی بانک‌های اروپایی به سیستم مالی روسیه بسیار کم است. از سوی دیگر، با توجه به موج مهاجرت مردم از اوکراین به کشورهای همسایه مانند لهستان و مولداوی، امکان ایجاد بحران‌های مالی در کشورهای مقصد دور از ذهن نیست.

در زمینه ارزهای دیجیتال نیز در کشمکش و درگیری‌های قبل از وقوع جنگ، بیت‌کوین دچار ریزش شدید شد. گرچه با تحریم بانک‌های روسیه از یک سو و علاقه‌مندی مردم روسیه به خرید ارزهای دیجیتال از سوی دیگر، رشد دوباره و 15‌درصدی بیت‌کوین رخ داد و  به مرز 44 هزار دلار رسید.

شاخص داوجونز نیز در ابتدای جنگ اوکراین دچار ریزش‌های شدیدی شد ولی پس از سخنرانی جو بایدن درخصوص عدم حضور نظامی آمریکا در اوکراین، مجدد  رشد کرد. موج تقاضا برای خرید طلا با توجه به احتمال درگیری و پس از آن جنگ روسیه و اوکراین هم در یک ماه گذشته رخ داد و موجب شد طلا به هزار و 984 دلار نیز برسد.

آثار منفی جنگ بر اقتصاد جهان و ارزش روبل

طبق بررسی‌های مؤسسه مطالعاتی مودی، تداوم جنگ روسیه و اوکراین، علاوه بر اثرات منفی بر اقتصاد جهان، بیشتر بر اقتصاد کشورهای اوراسیا تأثیر می‌گذارد که به دلیل وابستگی به روسیه است. یکی از معضلات و پیامدهای جنگ، کاهش ارزش نرخ برابری روبل در برابر دلار بود که در آغاز جنگ با رشد 18‌درصدی به سطح 90 دلار رسید. پس از چند روز از آغاز جنگ این رقم به قله تاریخی 118 واحد رسید و بانک مرکزی روسیه تلاش کرد با سه اقدام افزایش دو‌ برابری نرخ بهره، ممنوعیت اعطای وام خارجی و همچنین اجبار صادرکنندگان بزرگ نفت به تزریق 80 درصد درآمد به بازارهای داخلی، موجب آرامش در بازارهای مالی شود و از کاهش ارزش روبل جلوگیری کند.

اتحادیه اروپا و آمریکا دسترسی بانک‌های روسیه به سوییفت را مسدود کردند. تحریم‌های سوییفت موجب دشوارشدن انتقال ارز حاصل از فروش انرژی به داخل روسیه می‌شود که 40 درصد بودجه را تأمین می‌کند. تحریم‌های سوییفت و کاهش ارزش روبل، موجب تمایل مردم به خرید رمز‌ارز می‌شود.

جهش تاریخی قیمت نفت و گاز

جنگ روسیه و اوکراین موجب تحولات اساسی بازار انرژی و به‌خصوص نفت و گاز شد که رشد قیمتی را به دنبال داشت. این افزایش قیمت در نفت و گاز سبب شد قیمت نفت و گاز سقف‌های جدیدی را ثبت کند که در یک دهه گذشته بی‌سابقه بود. روسیه سومین تولیدکننده بزرگ نفت جهان پس از آمریکا و عربستان است. 

ژانویه 2022 طبق آمار IEA روسیه 11.3 میلیون بشکه در روز تولید نفت داشت که برای آمریکا و عربستان 17.6 و 12 میلیون بشکه بود. مقصد 60 درصد از صادرات نفت روسیه، اروپا و 20 درصد هم چین است. با فروکش‌کردن کرونا جهان و بازگشایی صنایع، موج جدیدی از تقاضا برای نفت به وجود آمد و موجب افزایش تقاضا و با توجه به کمبود عرضه موجب افزایش قیمت نفت شد.

از اول دسامبر 2021 تا به امروز، نفت حدود 120‌درصد گران شد و به 139 دلار رسید و رکورد 14 ساله را شکست. در این میان اتفاقاتی مانند امضای برجام ، آزادسازی ذخایر نفتی کشورهای تولیدکننده یا افزایش ظرفیت تولید اوپک می‌تواند از شتاب افزایش قیمت جلوگیری کند.

از سوی دیگر روسیه 400 میلیارد مترمکعب گاز صادر می‌کند که رقمی خیره‌کننده است. با شروع جنگ و نگرانی‌ها از احتمال قطع صادرات گاز اروپا، قیمت گاز افزایش بی‌سابقه‌ای را تجربه کرد.  کشورهای اروپایی بر اساس امنیت عرضه به دنبال متنوع‌سازی مسیر‌های گاز طبیعی بودند تا جایگزین روسیه شود و همین نگرانی‌ها، افزایش قیمت گاز طبیعی را تقویت کرده است.

قیمت گاز در اروپا از 1100 دلار ابتدا به هزار و 400 دلار و سپس به 5 هزار دلار در هر مترمکعب رسید و انتظار می رود در صورت تعلیق صادرات، زمینه رشد بی‌سابقه قیمت حامل‌های انرژی و به‌خصوص گاز فراهم شود.