مدیر فناوری اطلاعات سازمان بورس با ارائه توضیحاتی درباره نحوه عملکرد هسته‌های معاملاتی بورس و فرابورس و توسعه زیرساخت‌ها گفت: سامانه بومی در مسیر تایید الزامات اولیه است.

به گزارش پایگاه خبری بورس پرس، علی ایلخانی با بیان اینکه مدیریت فناوری‌های سازمان بورس در مرکز فرآیند عملیات بازار سرمایه قرار گرفته به تسنیم اعلام کرد: نقش این مدیریت در ارائه خدمات کارگزاری‌ها به مشتریان دسترسی این خدمات به بهترین شکل در اختیار آنها است. سامانه معاملات در اختیار مدیریت فناوری‌های بورس تهران قرار دارد و وظیفه توسعه و پشتیبانی نیز در این شرکت انجام می‌شود. البته نظارت بر معاملات از طریق واحد های مرتبط در سازمان صورت می‌پذیرد.

سامانه معاملات از چندین سال پیش خریداری شده اما توسعه یافته است. وقتی نرم‌افزارهای خارجی وارد ایران می‌شود باید با توجه به شرایط بازار بومی‌ سازی شود. در ابتدا دانش لازم برای اعمال این تغییرات وجود نداشت اما با توجه به شرایط فعلی به بلوغ رسیده و جوابگو است. در چند سال اخیر شرکت دیگری نیز با همکاری دانشگاه تهران تاسیس شده که یک سامانه در بخش مچینگ ایجاد کردند. سامانه معاملات یک بخش مرکزی دارد که عملیات تطبیق تقاضاهای خرید و فروش‌ها و به اصطلاح مچینگ انجام می‌شود.

این بخش در ایران پیاده‌سازی شده اما استقرار آن نیازمند برنامه کاری حداقل 8 ماهه است تا به وضعیت اطمینان از عملکرد درست آن رسید. این کار حتما باید در حالت عملیات واقعی ولی در طرح آزمایشی انجام شود ضمن اینکه به دلیل عملیات تسویه و محدودیت در زمان تسویه (T+2 و T+1) نمی‌توان دو هسته معاملاتی بصورت هم‌زمان داشت. بنابراین عملیات آزمایشی اطمینان از عملکرد درست یک سامانه مچینگ جدید پروژه ای با پبچیدگی های خاص است.

معامله گران کارگزاری زمانی که مشتریان درخواست سفارش خرید یا فروش را به کارگزار ارسال می‌کنند (حضوری/ تلفنی/ اینترنتی) از طریق سامانه نامک درخواست را در سامانه معاملات ثبت می‌کنند. مشتریانی که آنلاین معامله می‌کنند علاوه بر این خدمتی از طریق شرکت‌های سیستم مدیریت آنلاین (OMS) هم در اختیار دارند. ترکیب ارسال خدمات آنلاین و درخواست‌های نامک در سامانه معاملات ثبت می‌شود. فرآیند پس از معاملات نیز که پس از پایان ساعت 12.30 انجام می‌شود بر عهده شرکت سپرده‌گذاری مرکزی است.

آغاز به کار سامانه پایش و مانیتورینگ کلیه خدمات

اخیرا سامانه پایش خدمات معاملاتی نیز در مدیریت فناوری پیاده‌سازی شده که از 6:30 صبح تا ساعت 20 مانیتور می‌شود تا وضعیت هر یک از خدمات را بررسی کند. بطور مثال برخی خدمات از ساعت 18 تا 20 باید عملیاتی شود که در صورت تاخیر هشدار صادر می‌شود. اگر این کار دیرتر از زمان مورد نظر انجام شود ممکن است عملیات بازار فردا صبح دچار مشکل شود. خدمات شروع بازاز نیز به همین شکل پایش می‌شود.

قطع پشتیبانی از سامانه بورس پس از خریداری شرکت مبدا توسط آمریکا

سال 83 گروهی از ایران به خارج رفتند و هسته معاملات از شرکت آتوس فرانسه خریداری شد. بعد از مدتی که یکی از شرکت‌های آمریکایی بخشی از شرکت آتوس را خریداری کرد به دلیل تحریم ها حاضر نشد پشتیبانی و توسعه از سامانه را ادامه دهد. با توجه به اینکه منبع سامانه نیز خریداری شده بود به رغم مشکلات فراوان دانش ارزشمندی در شرکت مدیریت فناوری بورس تهران در این خصوص بوجود آمد. تغییراتی که مربوط به محاسبه شاخص بود، شاید جز اولین تغییرات کلان بود که بصورت داخلی انجام شد. پس از آن بورس کالا خدماتی برای معاملات سپرده کالایی نیاز داشت که توسعه پیدا کرد. در بازه زمانی سال 93 بود که زیر ساخت این سامانه نیز تغییر پیدا کرد و بروز رسانی شد.

پیچیدگی سامانه ها باعث شده لزوما داشتن سخت افزارهای توانمند و بروز باعث بهره وری بالا سامانه ها نشود و همزمان با سخت افزار، نرم افزار نیز باید توسعه و بروزرسانی شود. عکس این مطلب نیز صادق است . یعنی نرم افزار بروز نیز نیاز به فناوری های سخت افزاری بروز دارد تا بتواند کارایی را ارایه کند. نرم افزار به مرور توسعه پیدا کرده بود اما استقرار الگوی سخت افزار اجازه نمی‌داد به بهترین عملکرد ممکن رسید. بروزرسانی با کمک گروه آتوس در داخل انجام و الگوی استقرار سخت افزارها نیز بروز شد. این بروز رسانی صرفا شامل سامانه معاملات نیست، ارتباط شرکت‌های OMS با هسته نیز تحت تاثیر بروز رسانی قرار گرفت و عملکرد نهایی بازار بهبود پیدا کرد.

پس از این تغییرات، بروز رسانی‌های دیگری در حوزه مچینگ انجام شد. چراکه بازار بزرگ شده بود. ماهیت مجموعه الزامات و قوانین بازار با بازارهای خارجی یکسان نبود. مانند سامانه بانکی که وقتی از خارج خریداری می‌شود حتما در بخش الگوی محاسبه تسهیلات، اعتبار و ... تغییرات اساسی انجام می‌شود. این تغییراتی بعضا عوارض جانبی دارد و ممکن است سبب شود سایر سیستم ها تحت تاثیر قرار بگیرد.

تلاش شد تا عوارض جانبی که در نتیجه تغییرات در سامانه معاملات ایجاد شده بود به حداقل برسد. حجم معاملات به مرور افزایش یافت و در یک بازه زمانی تعداد معاملات به شدت رشد پیدا کرد. با ترکیبی از تغییرات قوانین و بروز‌ رسانی‌های فنی تلاش شد تا سامانه در وضعیت پایدار نگاه ‌داشته شود. مثلا در حال حاضر حداقل مبلغ 500 هزار تومان سفارشی است که می‌توان به سامانه معاملات ارسال کرد.

در گذشته این محدودیت وجود نداشت و سفارشاتی با مبالغ کمتر ارسال می‌شد . این محدودیت‌ها همه در راستای سیاست کاهش سفارشات خرد در نظر گرفته شده است. بنابراین قوانین و دستورالعمل‌ها در مسیری تصویب شد تا با کاهش تعداد سفارشات خرد عملکرد سامانه معاملات بهبود پیدا کند.

در شرایط اوج بازار امکان اعمال تغییرات وجود ندارد

در بازه زمانی اوج بازار تغییراتی رخ داد اما عموما این تغیییرات در حوزه تقویت سخت افزار و بروز رسانی خدمات جانبی بود. در شرایطی که بازار در حال عملیات روزانه است، نمی‌توان تغییرات را در لحظه اعمال کرد. ترجیح بر این است که تغییرات را در شرایط سکون بازار اعمال کرد و بروز رسانی‌ها انجام شود. اساسا علت اینکه سه یا چهار شرکت کار پیاده‌سازی سامانه‌های معاملاتی را انجام می‌دهند این است که شرایط پشتیبانی و توسعه این سامانه‌ها بسیار سخت و خریدار آن نیز کم است. چندین شرکت هستند که در حوزه سامانه‌های کارگزاری‌ها و بانک‌ها فعالیت دارند اما در دنیا در مورد سامانه‌های معاملاتی شرکت‌های انگشت شماری وجود دارند.

قطعی‌هایی که وجود دارد مربوط به زیرساخت نیست. یک مجموعه از خدمات در یک بستر و زیرساخت در تعامل با یکدیگر سامانه معاملات را شکل می‌دهند. اختلال و یا تاخیر در عملکرد هر خدمت، سخت افزار، شبکه ، اینترنت و .... باعث می‌شود عملکرد سامانه به درستی صورت نپذیرد. در موضوع بهبود عملکرد هم موضوع به همین شکل است. بحث یک زنجیره از خدمات ست. لزوما وقتی عملکرد یک چرخه از زنجیره را بدون در نظر گرفتن محدودیت های تعاملاتی و یا اثرات جانبی بهبود داد ممکن است در عملکرد کل زنجیره بهبود نهایی حاصل نشود.

امکان توسعه زیرساخت‌ها در یک بازه 4 ساله وجود ندارد

در سامانه معاملاتی بیش از 20 تا 30 خدمت فعال وجود دارند که در حال تعامل با یکدیگر هستند. اگر هر کدام از این خدمات را به عنوان یک چرخ‌دنده در نظر گرفت، سرعت بالای یکی از آنها موجب اختلال خواهد شد. در نتیجه هر یک از خدمات به شکلی توسعه پیدا کرده است. به همین دلیل چند سال پیش تصمیم گرفته شد تا سامانه مچینگ بومی پیاده‌سازی شود. این تصمیم در شرایط اوج معاملات سال 99 گرفته شد و هسته معاملاتی و پشتیبانی آمادگی پذیرش این حجم از معامله را نداشت. بازار هم پیش‌بینی این حجم از معاملات را نداشت.

سهام عدالت در همان زمان رشد بازار و تعداد بسیاری سرمایه گذار خرد وارد شد. حتی دریافت کد بورسی نیز در آن زمان به یک معضل تبدیل شده بود و تعداد تقاضا بسیار بیش از توان پاسخگویی پشتیبانی بازار سرمایه و یا زیر ساخت های ارتباطی بود. لزوما این زیر ساخت به بازار سرمایه مرتبط نمی‌شد. بحث احراز هویت الکترونیک از طریق خدمات تطابق کد ملی و شماره موبایل و مشخصات شناسنامه ای و ... همراه بود که از زیر ساخت و خدمات غیر بازار سرمایه استفاده می‌شد.

طبق آخرین گزارش، سامانه مچینگ بومی در شرایط آزمایشگاهی پاسخگوی شرایط فعلی و بالاتر از آن است. اجرای این سامانه در شرایط واقعی نیازمند همان طرح 8 ماهه است. این برنامه نیز این گونه نیست که سیستم فعلی کار را انجام دهد و بطور مجزا بر روی یک سیستم دیگر کار کرد بلکه باید بصورت هم‌زمان نمادهایی به این سیستم اضافه شود و مقایسه انجام بگیرد.

شرایط اختلالات بهتر از قبل است اما توجه بیشتری به آن می‌شود

از سال 99 و قبل از آن تغییرات مختلفی انجام شده است. اختلالی که از آن صحبت می‌شود در گذشته نیز وجود داشت حتی زمانی که معاملات آنلاین وجود نداشت اما در آن زمان رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در خصوص این موضوع تا این اندازه حساسیتی نداشتند و تعداد فعالان بازار سرمایه نیز کمتر بود. مثلا به دلیل اینکه خدمات معاملاتی تالار اصفهان در سال 87 با مشکل مواجه شد و تاخیر یه ساعته در خصوص ارسال سفارشات بوجود آمد کل معاملات آن روز لغو شد. مواردی هم وجود داشت که به دلیل تاخیر در اتصال به خدمات معاملاتی تعدادی از کارگزاری ها عملیات کل بازار با تاخیر شروع می‌شد.

جدا کردن هسته بورس و فرابورس از جمله اقداماتی بود که ضریب پایداری سامانه را افزایش داد. همچنین موضوع راه اندازی مرکز داده پشتیبان که در شرایط مشکل در یک مرکز داده بوجود می آید بلافاصله خدمات از مرکز داده دوم اجرایی می‌شود. این موارد تمهیداتی بودکه انجا م شد اما نمی‌توان گفت با این اتفاقات 100 درصد شرایط ایده آل خواهیم داشت.

سامانه بومی در مسیر تایید الزامات اولیه است

سامانه بومی در مسیر تایید الزامات اولیه و موارد حقوقی و قراردادی است. هر سامانه‌ای که نوشته می‌شود نهادهای نظارتی تمهیداتی برای آن دارند. لزوما زمان پیاده‌سازی دقیقی نمی‌توان برای آن ذکر کرد اما از هر زمان که این کار آغاز شود حداقل به 8 ماه زمان نیاز دارد. به شرط آنکه سامانه نیاز به تغییرات داخلی نداشته باشد شاید از 8 ماه دیگر کار را آغاز کند. شاید در طول 8 ماه تا یک سال بتوان به نقطه‌ای رسید که سامانه جواب دهد و مچینگ را آغاز کرد اما اگر یکی از چرخ‌دنده‌های این زنجیره سریعتر از بقیه باشد و نتواند در کنار دیگر زنجیره‌ها کار کند از همین خدمت امروز عملکرد پایین‌تری خواهد داشت.

عدم بروز رسانی سامانه پس از معاملات و ناتوانی در تکمیل خدمات طی بازه 4 ساعته

شرکت رادین بورس مشترک بین سازمان بورس و دانشگاه تهران است و هزینه‌های پیاده سازی آن را نیز سازمان بورس تقبل کرده است. دانشگاه تهران بحث آورده فنی و تامین آزمایشگاه ها و اجرا و تامین نیرو فنی و ... را انجام داده است. برخی محدودیت ها لزوما به سامانه معاملات مربوط نمی‌شود بلکه به سامانه پس از معاملات مربوط بود به این دلیل که سامانه پس از معاملات بروز رسانی نشده و عملیات در آن سامانه با کندی همراه است. البته سال ها پیش یک سامانه پس از معاملات بومی پیاده سازی شد ولی تاکنون زیر بار عملیاتی واقعی آزمایش نشده است.