سه کارشناس با اشاره به دور شدن بورس از انتظارات تورمی و خروج نقدینگی سهامداران خرد، موفقیت یا شکست عرضه‌های اولیه در وضعیت فعلی را مورد بررسی قرار دادند.

به گزارش پایگاه خبری بورس پرس، سه کارشناس بازار سرمایه با اشاره به دور شدن بورس از انتظارات تورمی و خروج نقدینگی سهامداران خرد در گفت و گو با دنیای اقتصاد، موفقیت یا شکست عرضه‌های اولیه در وضعیت فعلی را مورد بررسی قرار دادند.

علی عصاری: عرضه‌‌های اولیه سفره‌ای است برای مردم اما تشویق غیرمستقیم سرمایه‌گذاران به هدایت منابع ریالی‌ به سمت صندوق‌های سرمایه‌ گذاری با توجه به عمق کم و ارزش ناچیز معاملات می‌تواند به وضعیت نامطلوب بازار دامن بزند. به نظر می‌رسد ارائه عرضه در برهه کنونی همین میزان از نقدینگی موجود را به سمت صندوق‌ها هدایت کند. در توصیف وضعیت فعلی، بازار سرمایه را باید به اقیانوسی بزرگ با عمق ۱۵ سانت تشبیه کرد. قدر مسلم با این وجود بازار توان برخی اقدامات را ندارد.

شرکت‌ها برای وارد شدن به بازار از زمان‌بندی محدود برخوردارند و عرضه‌ها باید طی مدتی مشخص انجام شود. به همین دلیل شرکت‌ها براساس محدودیت زمانی مجبورند سر زمان مقرر و نوبتی که از قبل گرفتند وارد بازار شوند. اما اینکه شرکت‌ها طی چه زمانی وارد بازار شوند و کلیت بازار در چه مسیری باشد برای شرکت‌ها و سهامداران از اهمیت فراوانی برخوردار است و می‌تواند مسیر موفقیت یا شکست آنان را رقم بزند.

درحالی‌ که بازار سهام روزهای منفی را می‌گذراند و از انتظارات تورمی حاکم بر جامعه فاصله معناداری گرفته، عرضه‌های اولیه بر فضای مبهم بازار می‌افزاید. اکنون نرخ سود بین‌بانکی وارد کانال ۵. ۲۲ درصدی شده است. افزایش نرخ سود سپرده نیز در حالی طی هفته‌های گذشته اتفاق افتاده که پیش‌تر بانک مرکزی و شورای پول و اعتبار بر ضرورت کنترل این نرخ تاکید کرده بودند.

نرخ‌های اوراق گام و اخزا نیز در سطوح بالایی در حال معامله هستند. روند قیمت‌ها در بازارهای رقیب نیز نشان می‌دهد این بازارها با وجود حباب‌های موجود تا چه میزان با افزایش تقاضا روبرو هستند. نرخ سکه طلا دچار نوسانات افزایشی چشمگیری شده و دیروز تا مرز کانال تاریخی ۲۸ میلیون‌ تومانی پیش رفت. از سوی دیگر نرخ شاخص ارزی نیز در معاملات بازار آزاد همچنان به تاخت‌ و‌ تاز ادامه می‌دهد. اما بازار سهام برخلاف بازارهای مذکور با رخوت بی‌سابقه‌ای عجین شده است. دراین میان عرضه‌های اولیه بر تشدید نااطمینانی‌ها در بازار می افزایند.

استقبال اولیه

عرضه‌های اولیه معمولا در ذهن سرمایه‌گذار از اهمیت زیادی برخوردارند و در ابتدای راه با استقبال قابل‌ قبولی روبرو می‌شوند اما با گذشت زمان از تب‌ و تاب می‌افتند و وارد صفوف فروش می‌شوند. در بازار، سهامداران فعال بسیاری وجود دارند اما سهامدارانی که سرمایه اصلی را وارد بازار کنند محدود هستند.

عرضه‌های اولیه به دلیل تبلیغاتی که در فضای مجازی می‌شود در ابتدا با استقبال روبرو می‌شوند. ذهن سرمایه‌گذار نسبت به عرضه‌های اولیه بلافاصله به سمت وضعیت عرضه‌های اولیه در سال ۹۸ می‌چرخد که سودهای چند ۱۰۰ درصدی را به جیب سهامداران ریخت. اما تجربه نشان می‌دهد همیشه این‌ گونه نیست و عرضه‌های اولیه در برخی مواقع به در بسته می‌خورند. بطور مثال عرضه اولیه سرخابی‌ها در مرحله اول با آغوش سرد سهامداران مواجه شد. برخی دیگر از عرضه‌های اولیه نیز در ماه‌های قبل با شکست مواجه شدند.

وضعیت برخی از عرضه‌های اولیه حاکی از این است قیمت برخی بعد از چند ماه همچنان از کشف قیمت پایین‌تر است. این موضوع در شیوه ترکیبی نمود بیشتری پیدا کرده و می‌کند. در این روش با توجه به وضعیت مبهم عرضه‌ها معمولا رانت گسترده‌ای نصیب افرادی خاص می‌شود. عرضه اولیه که می‌تواند سود کوچکی بر سر سفره سهامدار خرد ببرد با روش‌های پیچیده از جمله روش ترکیبی به گونه‌ای عرضه می‌شود که صرفا به نفع عده‌ای خاص تمام می‌شود. در چنین روشی سهامدار به دلیل ذهنیت مثبتی که از عرضه اولیه دارد، وارد بازار می‌شود و خود را درگیر سهم می‌کند اما در اواسط راه وارد بازی پیچیده‌ای می‌شود که درنهایت مجبور است دست به فروش آن بزند.

روش ترکیبی شیوه‌ای گنگ، مبهم و مه‌آلود برای عرضه سهام است که عده‌ای خاص از آن بهره می‌برند و به درد سهامدار خرد نمی‌خورد. بررسی اغلب عرضه‌ های اولیه‌ حاکی از این است بعد از مدت کوتاهی سهامدار وارد عرصه فروش و جدال با بازارگردان می‌شود. با این اوصاف و در شرایطی که بازار با افزایش نااطمینانی‌ها دست‌ و‌ پنجه نرم می‌کند، عرضه اولیه نمی‌تواند ناجی بازار باشد. با عنایت به این مهم که بی‌اعتمادی حاکم بر بازار و دیگر تحولات خارجی اثر مستقیمی بر یکدیگر دارند و پیوسته به هم پیگیری می‌شوند، می‌توان استنباط کرد اثرگذاری این تحولات بر قیمت سهام بیشتر از عواید عرضه‌ های اولیه است.

بهم ریختن نظام عرضه و تقاضا

حسن رضایی‌پور: در بازاری که به بی‌اعتمادی مفرط گره خورده است هرگونه اقدامات مبهم موجی از فعل‌ و‌ انفعالات منفی به راه می‌اندازد و به دورشدن آن از مسیر تعادلی دامن می‌زند و به بلند شدن صدای سهامدار می‌انجامد. تعدد روش‌های مختلف در انجام عرضه‌های اولیه منجر به سردرگمی سهامداران خواهد شد. متولیان مربوطه باید به آزمون و خطا در این بازار پایان دهند و یک روش منسجم و بدون نقص را برای عرضه‌های اولیه در نظر بگیرند.

به‌دلیل پایین بودن ارزش معاملات بازار، برخی معتقدند عرضه‌های اولیه با جذب اندک نقدینگی موجود در بازار باعث بوجود آمدن فشار فروش بر کلیت بازار و در نتیجه افت قیمت سایر سهم‌ها ‌شوند. اما این موضوع دلیل درستی برای عدم‌ عرضه اولیه نیست. عرضه‌های اولیه در روزهای ابتدایی می‌توانند توجه سهامدار را جلب کنند اما در بلندمدت اثر واضحی بر روند کلی بازار نخواهند داشت. نمی‌توان عرضه‌های اولیه را عاملی برای افت بازار نامید. به نظر می‌رسد مسائل مهم‌تری بویژه دخالت در ساز و کار قیمتی بازار از سوی سیاست گذار، اثرات منفی بیشتری در عقب راندن بازار مذکور بر جای می‌گذارند.

بنابراین تعطیل کردن عرضه‌های اولیه و موکول کردن به زمان دیگر فایده چندانی در بر نخواهد داشت. هرچه بازار بزرگ‌تر شود به همان میزان در آینده هیجانات بیشتری کنترل خواهد شد. هر چه بازار بزرگ‌تر شود به بزرگ شدن فرهنگ سهامداری می‌انجامد. برخی شرکت‌ها متقاضی ورود به بازار هستند. معمولا در دوره‌های رونق تشریفات موجود برای ورود شرکت‌ها افزایش می‌یابد و شرکت‌ها با موانع بیشماری مواجه می‌شوند. به گونه‌ای که زمان عرضه‌ها کندتر می‌شود.

از لحظه‌ای که شرکت آماده عرضه اولیه می‌شود باید تشریفاتی را پشت سر بگذارد که طی آن در یک تاریخ مشخص عرضه انجام شود. به همین دلیل نمی‌توان جلوی عرضه اولیه به دلیل عمق کم بازار را گرفت. ضمن اینکه زمانی که بازار وارد مسیر افزایشی شود، قطعا عرضه‌های اولیه به افزایش عمق معاملات منجر خواهند شد.

در مورد روش‌های عرضه اولیه نیز حرف‌ و‌ حدیث زیاد است. هر شیوه‌ای که منجر به بهم ریختن نظام عرضه و تقاضا در بازار شود، مبهم است. در عرضه‌های ترکیبی نیز آنچه بیش از سایر الگوها نمایان است، ابهام در شیوه اجرا است. تعدد روش‌های عرضه بیشترین آسیب را در گام نخست به شرکت وارد می‌کند و در ادامه سردرگمی سهامدار را رقم می‌زند. به عنوان مثال ایرادی که به نحوه عرضه اولیه از نوع ثبت سفارش در بازار پایه وارد می شود آن است که در این روش سرمایه‌گذاران حقیقی تا حدودی مطمئن هستند در ازای مبلغ سرمایه‌، سود مشخصی دریافت خواهند کرد بدون ‌اینکه نیازی به‌ یادگیری تحلیل‌ های خاص تکنیکال یا فاندامنتال داشته باشند. ‌

این برای بازاری که به‌دنبال فرهنگ‌سازی کسب دانش مرتبط با سرمایه‌گذاری است، مصیبتی بزرگ به‌ حساب می‌آید. عرضه اولیه به ‌روش ثبت‌سفارش در سهم‌های کوچک منجر به‌اختلال در روان‌سازی سهم شده است. به‌طوری‌که بعضا چندین برابر ظرفیت سهام عرضه‌شده در بازار ثانویه رشد پیدا می‌کند. این موجب دورشدن ساز و کار بازار از کشف قیمت صحیح سهام می‌شود. با این اوصاف سیاست گذار بورسی باید یک بار برای همیشه در خصوص نحوه ارائه عرضه‌های اولیه یک تصمیم جدی اتخاذ کند و سرمایه‌گذار را از بیراهه کنونی نجات دهد.

ابزار دستکاری بازار

فردین آقابزرگی: عرضه‌های اولیه بدون برنامه‌ریزی، بازار را از مسیر افزایشی دور نگه می‌دارد. از ابتدای سال یکی از مواردی که در راستای پشتیبانی و حمایت از بازار سرمایه مورد گفت‌وگو و بحث قرار گرفت، موضوع عرضه‌های اولیه بود. حتی در همین رابطه در بسته ۱۰بندی حمایتی از سوی سیاست گذار نیز اعلام شد عرضه‌های اولیه به زمانی دیگر موکول شود تا نقدینگی از بازار خارج نشود.

اما این بند حمایتی رنگ اجرایی نگرفت و در‌حالی‌که شاخص کل و هم وزن در اردیبهشت ۱۷و ۴۰درصد رشد را به رخ سهامداران کشیدند، همزمان با این روند بازار شاهد انتشار ۱۰ هزار اوراق و عرضه‌های اولیه با برگزاری کنفرانس‌های مطبوعاتی گسترده بود. طی این اتفاق بازار سهام از اواسط اردیبهشت در کنار سایر عوامل منفی اثرگذار دیگر از مسیر صعودی که در پیش گرفته بود بازماند.

به‌طوری‌که وارد چرخه معیوب نوسانی و نزولی شد. عواقب عرضه‌های اولیه در زمان نامناسب منجر به اصلاح قیمت سهام و ریزش بدون وقفه خواهد شد. در آذرماه نیز در‌حالی‌که جان تازه‌ای بر کالبد خسته سهامداران دمیده شده بود، مجددا سیاست گذار با علم کردن عرضه‌های اولیه سد راه بازار شد آن‌هم در شرایطی که بازار شادابی خاصی در جریان داد‌ و‌ ستدها نظاره‌گر بود.

عدم برنامه‌ریزی و زمان‌بندی نامشخص در انجام عرضه‌‌های اولیه وضعیت نابسامانی در بازار ایجاد کرده است. عرضه‌های اولیه با بی‌برنامگی و ناهماهنگی زیاد در حال انجام است. این نبود برنامه از اقتصاد کلان نشات گرفته است و در همان راستا گام بر‌می‌دارد. شرکت‌های متعددی در فهرست انتظار برای وارد شدن هستند اما مشخص نیست برچه اساسی ناظر تصمیم می‌گیرد شرکت‌ها وارد بازار شوند.

ابهام در این موضوع حواشی متعددی را به دنبال داشته اما بطور کلی باید از ابتدای سال مشخص شود چند هزار میلیارد تومان قرار است در بازارهای مختلف پذیرش سهام و عرضه انجام شود. در این راستا حمایت از سهامداران خرد به‌عنوان اولویت ناشناخته‌ای از سوی سیاست گذار ایفای نقش می‌کند. این در حالی است که برخی اهداف درجهت حمایت از سرمایه‌گذاران بزرگ تلقی می‌شود که خلاف اهداف اولیه و موضوع اصلی تعریف‌شده سازمان بورس مبنی بر حفظ منافع بلندمدت سهامداران به‌خصوص سهامداران خرد است.

همه عوامل به ضرر بورس

عرضه‌های اولیه در مقطع کنونی نه‌تنها کمکی به بازار نمی‌کند حتی به بی‌اعتمادی‌های بیشتر نیز دامن می‌زند. سیاست گذار در این بازار برخلاف وعده‌ هایی که می‌دهد عمل کرده و این گزاره مهم موجب سرعت خروج سهامداران خواهد شد. نقض عدم عرضه اوراق و پذیره‌نویسی و عرضه‌های اولیه یک پیام شفاف برای سرمایه‌گذاران دارد. بازار سرمایه نباید وارد مرحله صعودی شود. این گونه تصمیمات که در جهت خلاف خواسته سهامداران اتخاذ می‌شود از واقعیتی ناخوشایند پرده برمی‌بردارد. همانطور که بازدهی ده‌ ماهه بازارها نشان می‌دهد، بازار سهام در رتبه چهارم بازدهی قرار گرفت.

به نظر می‌رسد همان تدابیری که سیاست گذار برای کنترل ارز ۴۲۰۰ به کار بست همان مسیر را برای کنترل شاخص بورس نیز در نظر گرفته است. در چنین وضعیتی نباید انتظار داشت بورس در راستای انتظارات تورمی حرکت کند. عرضه‌های اولیه برخلاف وعده‌های داده‌ شده ابزار دستکاری بازار تلقی می‌شود.

در مواقعی که عطش بازار زیاد است از عرضه‌های اولیه به عنوان ابزار کنترلی بهره می‌برند به این صورت اگر عرضه‌های اولیه ابزار دستکاری نبودند قبل از آن عرضه‌ها با زمان‌بندی و برنامه‌ریزی مشخص انجام می‌شدند اما وقتی از این اهرم در سکوت و هاله‌ای از ابهام استفاده می‌شود یک نشانه بیشتر ندارد و آن هم ترس از فراز شاخص بورس است. در تایید این مدعا می‌توان به سیاست گذاری‌های دستوری در بازار نیز اشاره کرد.

بورس تهران افزون بر موارد متعددی نظیر افزایش نرخ سود سپرده بانکی، کلاف سردرگم عرضه خودرو، تشدید بی‌اعتمادی سرمایه‌گذاران نسبت به حاشیه‌‌‌‌‌ سازی‌‌‌‌‌های اخیر شورای رقابت و فاصله بیش از ۵۶‌ درصدی دو نرخ نیما و آزاد اکنون با عرضه اولیه با شیوه‌ای مبهم درگیر است که بطور مشخص سودآوری صنایع و شرکت‌های بورسی را تحت‌تاثیر منفی قرار می‌دهد. عده‌ای از تحلیلگران با استناد به اینکه P/ E تاریخی بورس و سابقه تاریخی این عدد به کمترین میزان طی سال ‌۹۶ تاکنون رسیده بر این باورند بازار از نظر روانی و آماری در شرایط مناسبی برای صعود قرار دارد اما تدابیر سیاست گذار مهم‌ترین عامل در تحقق این مهم است.