صنعت پتروشیمی یکی از صنایع کلیدی و مزیتهای نسبی انکار نشدنی ایران است. این صنعت در ادوار مختلف تحت تفکرات گوناگون مدیریتی افت و خیزهای فراوانی را تجربه کرده است. به هر صورت هم اکنون ایران ۲.۴ درصد از سهم بازار پتروشیمی جهان را در اختیار دارد و محصولات پتروشیمی ایران به ۶۰ کشور مختلف صادر می‌شوند. صنعت پتروشیمی ۱.۵ درصد از تولید ناخالص داخلی، ۳۷.۲ درصد از صادرات غیرنفتی و ۴۶.۵ درصد از صادرات صنعتی را به خود اختصاص داده است. در بورس اوراق بهادار نیز صنعت پتروشیمی سهم بسزایی در ارزش کل بازار دارد به گونه­ای که در حال حاضر بالغ بر 25 درصد از ارزش فعلی بازار بورس متعلق به شرکتهای پتروشیمی می­باشد که رقمی در حدود 910.500 میلیارد ریال است. از این رو بررسی مزایا، تهدیدها و فرصت­های مرتبط با شرکتهای پتروشیمی بورسی در شرایط فعلی همواره مورد توجه سرمایه­گذاران بوده است.


تقریبا تمام شرکتهای پتروشیمی، مخصوصا شرکتهای صادرات محور در یکسال اخیر سود قابل توجهی را نصیب سرمایه­گذاران خود کرده­اند، بطوریکه شاخص محصولات شیمیایی طی این مدت در حدود 150 درصد رشد نشان داده است. عمده دلیل این بازدهی ناشی از افزایش چند برابری نرخ ارز و متعاقب آن افزایش قابل توجه درآمد فروش این شرکتها می­باشد. با وجود افزایش در فروش محصولات، نرخ دریافت خوراک همچون گاز طبیعی، نفت و دیگر فرآورده­ها متناسب با نرخ فروش افزایش نیافته است که این امر شرکتهای پتروشیمی را همچنان دارای مزیت نسبت به شرکتهای دیگر نگه می­دارد. در این راستا تاکنون ارقام متفاوتی برای نرخ خوراک گاز مجتمع­های پتروشیمی مطرح شده است که در بیشترین حالت به 13 سنت در هر مترمکعب می­رسد، اما این امر تا شش ماهه­ی ابتدایی امسال محقق نشده است و فقط نرخ ارز مورد محاسبه خوراک، از نرخ ارز مرجع به نرخ ارز مبادلاتی افزایش یافته است. از طرف دیگر، شرکتهای دارای فروش صادراتی قابل توجه، نرخ ارز حاصل از صادرات محصولات خود را در 3 ماهه­ی ابتدایی امسال با نرخ بازار آزاد تسعیر کرده­اند که برای برخی از آنها هر دلار معادل 35000 ریال در نظر گرفته شده است. این امر موجب تعدیل سود هر سهم شرکتهایی همچون پتروشیمی زاگرس، خارک و مارون گردید. بطور کلی اینطور می­توان نتیجه­گیری کرد که تا وقتی که این شرکتها خوراک مورد نیاز را با تخفیف عمده­ای دریافت می­کنند، می­توان به سودآوری آینده آنها امیدوار بود.


در حال حاضر مهترین چالشهایی که شرکتهای پتروشیمی بورسی با آن مواجه اند عدم تعیین تکلیف نهایی در مورد نرخ خوراک دریافتی و همچنین تحولات بازار ارز می­باشد. با شروع به کار دولت جدید، تصمیم گیری در مورد نحوه دریافت خوراک در حاله­ای از ابهام قرار گرفته است. مساله دیگر روند حرکت نرخ ارز می­باشد که در صورت کاهش مداوم نرخ ارز، فاکتوری که روزی بعنوان نقطه پرتاب این شرکتها قلمداد می­شد، ممکن است موجب کاهش سودآوری آنها شود. با در نظر گرفتن عوامل فوق­الذکر و انتظارات بازار از آینده این شرکتها، متوسط نرخ قیمت به سود هر سهم (P/E) شرکتهای پتروشیمی در حدود 4.5 است که در قیاس با کل بازار یعنی عدد 7 فاصله قابل ملاحظه­ای دارد.


 

از جمله تهدیدهای شرکتهای پتروشیمی احتمال افزایش نرخ خوراک و کاهش حاشیه سود می­باشد. کاهش قابل ملاحظه نرخ ارز نیز می­تواند مستقیما درآمدهای این شرکتها مخصوصا شرکتهای با حجم صادرات بالا را تحت الشعاع خود قرار دهد. افزایش نرخ ارز که عمدتا حاصل از ریسکهای سیاسی و بین­المللی بود و موجب رونق مقطعی فروش محصولات شرکتها شد، می­تواند در آینده به پاشنه آشیل این صنعت مبدل شود. زیرا با افزایش نرخ ارز و بالارفتن هزینه های مالی از یک سو و همچنین کمبود منابع ارز داخلی و محدود بودن فاینانس خارجی از سوی دیگر، بهره­برداری از طرحهای کنونی و همچنان طرح­های افزایش ظرفیت موجود با تاخیرات فراوانی روبرو خواهند شد و سهم محصولات پتروشیمی در صادرات و تولید ناخالص داخلی کشور با تهدیداتی همراه می­شود.


از دیگر تهدیدات این صنعت عدم تامین خوراک کافی و بموقع برای برخی از واحدها است که موجب کاهش ظرفیت تولید می­شود بگونه­ای که برخی از شرکتها بین ۷۰ تا۸۰ درصد ظرفیت اسمی خود تولید می‌کنند. عدم وجود گزینه­های مختلف و متعدد برای تامین خوراک نیز شرکتها را می­تواند با چالشهایی روبرو سازد. نمونه بارز این مشکل، شرکت بورسی پتروشیمی اصفهان است که با توجه به عدم توافق بر سر نرخ خوراک دریافتی، تولید محصولاتش متوقف شده است.  


در مقابل مخاطرات بیان شده، مزایای مناسبی هم برای این صنعت می­توان بر شمرد.  از جمله مزایای صنعت پتروشیمی‌ایران وجود منابع غنی نفت و گاز در کشور، موقعیت جغرافیایی ممتاز ایران و امکان دسترسی به بازارهای آسیا و اروپا، دسترسی به آب‌های آزاد (سهولت صادرات، کاهش هزینه‌های حمل‌و‌نقل)، وجود بازار رو به رشد داخلی محصولات پتروشیمی ‌و برخورداری از معافیت‌های مالیاتی برای طرح‌های تولیدی واقع مناطق محروم کشور می‌باشد. دستیابی به افزایش صادرات غیر نفتی در تولید ناخالص داخلی نیز از جمله محرک­هایی است که حمایت از این صنعت را به یکی از اولویتهای ملی تبدیل نموده است.


در مورد آخرین تحولات صنعت پتروشیمی در بازار سرمایه می­توان به عرضه 5 درصد از سهام پتروشیمی جم اشاره نمود که با قیمت هر سهم 14900 ریال کشف قیمت شد. شرکت پتروشیمی جم با ظرفیت 1.320.000 تن اتیلن و 306.000 تن پروپیلن در سال بزرگترین واحد الفین کشور و جهان میباشد که 60 درصد از فروش آن حاصل صادرات به کشورهای آسیایی همچون چین، هند، کره جنوبی، ترکیه و فیلیپین می باشد. مهمترین طرح توسعه پتروشیمی جم طرح تولید محصول ABS می باشد که هزینه های انجام شده بر روی این طرح تا کنون 193 میلیارد تومان بوده و بیش از 65 درصد پیشرفت فیزیکی داشته است که احتمالا ابتدای سال 94 به بهره برداری کامل خواهد رسید. از دیگر مزایای شرکت می­توان به معافیت مالیاتی به مدت 10 سال به دلیل واقع شدن در منطقه ویژه اقتصادی اشاره کرد. همچنین شرکت افزایش سرمایه 100 درصدی را برای سال 92 را در دستور کار دارد. در کل با توجه به مرتفع شدن بخشی از مشکل خوراک دریافتی و به بهره­برداری رسیدن طرحهای توسعه شرکت در کنار تسهیل صادرات ناشی از برداشتن تحریم­ها می­توان به آینده شرکت امیدوار بود که البته شفافیت بیشتر در مورد نرخ خوراک قطعا می­تواند به تصمیم­گیریهای دقیق­تری نسبت به آینده شرکت و صنعت منتج شود.