علی دینی‌ترکمانی

در سال‌های اخیر، اخبار مربوط به قطع روابط بین‌المللی و اعمال محدودیت‌های اقتصادی، بر بازارها به‌ویژه بازار دارایی‌های نقدپذیر ارز و طلا تاثیر ویژه‌ای گذاشت؛ چگونه؟ در پاسخ می‌توان گفت که موضوع به ارزیابی فعالان اقتصادی از توانایی بانک مرکزی در کنترل نرخ ارز و طلا ارتباط پیدا می‌کند. تاثیر روابط بین‌الملل از منظر فعالان به معنای کاهش درآمدهای ارزی نفتی و استفاده از ذخایر ارزی برای پاسخگویی به نیازهای بازار است. 
میزان ذخایر حتی اگر زیاد هم باشد، از منظر آنان به معنای کاهش آن در آینده و در نتیجه، کاهش قدرت بانک مرکزی در کنترل بازار ارز است. وقتی چنین برداشتی در بازارها به صورت برداشتی غالب در می‌آید، تبدیل به ذهنیتی اجتماعی می‌شود که فعالان اقتصادی را به سوی خرید ارز و طلا به امید حصول سود بیشتر سوق می‌دهد. اقدام بر مبنای چنین ذهنیتی واقعا موجب افزایش نرخ‌های مذکور می‌شود و به این صورت، دور فزاینده‌ای به سوی رشد هرچه بیشتر حباب قیمتی این دارایی‌ها شکل می‌گیرد.
 در این میان، قیمت طلا ضمن این‌که تحت‌تاثیر قیمت جهانی آن است، تحت‌تاثیر نرخ دلار هم هست و البته نوسان‌های آن در اقتصاد ایران بیشتر تحت‌تاثیر مورد دوم است. اگر قیمت جهانی طلا را ثابت در نظر بگیریم، قیمت ریالی آن برای مثال، با دو برابر شدن نرخ دلار دو برابر می‌شود. به این صورت، تثبیت نرخ ارز نه تنها به معنای تثبیت قیمت طلا، بلکه تثبیت سایر قیمت‌هایی است که مستقیم یا غیرمستقیم تحت‌تاثیر دلار هستند. بر عکس، بهبود روابط بین‌الملل و عرصه سیاست خارجی، چرخه فزاینده مذکور را معکوس می‌کند.
در این صورت کارگزاران و فعالان اقتصادی نه تنها از خرید ارز و طلا خودداری خواهند کرد، بلکه اقدام به عرضه آن برای جلوگیری از ضرر و زیان ناشی از کاهش نرخ ارز و طلا می‌کنند. در اینجا، ذهنیت اجتماعی به این صورت شکل می‌گیرد که با تغییر شرایط، جریان درآمدهای ارزی متوقف نخواهد شد بنابراین بانک مرکزی نه تنها توانایی تامین نیازهای ارزی بازار را از محل درآمدهای جدید خواهد داشت، بلکه مازاد آن را نیز به روال سال‌های گذشته به ذخایر خود خواهد افزود. همین‌طور چشم‌انداز ذهنیت اجتماعی این‌گونه خواهد بود که اقتصاد توانایی تامین نیازهای وارداتی مورد نیاز خط‌های تولیدی مختلف و پروژه‌های سرمایه‌گذاری را خواهد داشت. به این صورت، انتظاراتی که پیش‌تر شکل‌گرفته و موجب شکل‌گیری تقاضاهای سفته‌بازانه شده است، فرو می‌ریزد.