دنیای اقتصاد : بازار سرمایه ایران، این روزها در حال حرکت روی لبه‌‌‌‌‌ باریکی از امید و احتیاط است. با آغاز دور جدیدی از گمانه‌‌‌‌‌‌زنی‌‌‌‌‌‌ها پیرامون مذاکرات هسته‌‌‌‌‌‌ای و بازگشت احتمالی طرف‌های اروپایی به میز گفت‌وگو، شاخص‌ها دوباره جان گرفته‌‌‌‌‌‌اند، ارزش معاملات روزانه از ۱۰‌هزار‌ میلیارد‌تومان عبور‌کرده و بیش از ۷۰‌درصد نمادها سبزپوش شده‌اند. در نگاه اول، چنین شرایطی ممکن است نوید بازگشت روزهای خوب بازار را بدهد، اما زیر پوست این بازار روبه‌رشد، تحرکات قابل‌تأملی درمیان صندوق‌های سرمایه‌گذاری در حال وقوع است؛ تحرکاتی که شاید پیام‌‌‌‌‌‌های مهم‌تری نسبت به نوسان‌‌‌‌‌‌های روزانه شاخص داشته‌باشند.

در روزهایی که اکثر سهامداران حقیقی دوباره به بازار برگشته‌‌‌‌‌‌اند و از صف‌‌‌‌‌‌های خرید استقبال می‌کنند، صندوق‌های سهامی و طلا هریک روایتی متفاوت از رفتار بازار را بازتاب می‌دهند. برخی از صندوق‌های سهامی که روز یکشنبه به‌صورت سنگین اقدام به صدور واحد و فروش کرده‌بودند، دیروز هم با فشار فروش بیشتری ظاهر شدند. در سوی دیگر، صندوق‌های طلا که در روزهای اخیر تحت‌تاثیر افت دلار با فشار فروش مواجه بودند، با نوسان مثبت نرخ ارز کمی نفس‌کشیدند، اما واکنش معامله‌گران در این صندوق‌ها – که از فروش شدید تا تعلل در خرید را شامل می‌شد – نشان می‌دهد؛ فضای تصمیم‌گیری در بازار هنوز زیر سایه‌‌‌‌‌ ابهام سیاسی است، نه تحلیل بنیادی یا ارزیابی عملکردی شرکت‌ها. در شرایطی که بازار به‌‌‌‌‌‌شدت وابسته به اخبار مذاکراتی‌شده، واکنش صندوق‌ها نشان می‌دهد؛ بازیگران حرفه‌‌‌‌‌‌ای‌‌‌‌‌‌تر بازار، به‌‌‌‌‌‌جای همراه‌شدن با موج هیجان، در حال تنظیم موقعیت خود برای سناریوهای احتمالی آینده هستند. خروج سرمایه از صندوق‌های طلا به‌‌‌‌‌‌رغم مثبت‌شدن لحظه‌‌‌‌‌‌ای قیمت‌ها، می‌تواند نشانه‌‌‌‌‌‌ای از بی‌‌‌‌‌‌اعتمادی به پایداری روند صعودی دلار باشد. از سوی دیگر، فروش پرحجم واحدهای صندوق‌های سهامی، آن‌هم در شرایطی که بازار در حال رشد است، می‌تواند نشان‌دهنده بی‌‌‌‌‌‌میلی مدیران این صندوق‌ها به مشارکت در یک روند کوتاه‌مدت و ناپایدار باشد.

اما شاید مهم‌ترین هشدار این روزها از جانب خود مدیران صندوق‌ها صادر شود؛ جایی‌که برخی از آنها بدون درنظرگرفتن ظرفیت تامین سهام، به صدور بی‌‌‌‌‌‌محابای واحدهای سرمایه‌گذاری دست می‌زنند. در روزهایی که بازار قفل صف خرید می‌شود، مدیران صندوق وسوسه می‌شوند تا از این تقاضای بالای نقدینگی برای بزرگ‌‌‌‌‌‌کردن صندوق خود بهره ببرند، اما صدور واحد بدون برنامه‌‌‌‌‌‌ریزی، بدون تحلیل دقیق منابع قابل‌تخصیص و بدون درنظرگرفتن ظرفیت بازار، می‌تواند منجر به خریدهای غیرهدفمند، جا ماندن از سهام بنیادی و در نهایت نارضایتی سرمایه‌گذاران شود. نتیجه؟ عملکرد ضعیف و فشار فروش در همان روز یا روز بعد، آن‌هم در اوج روند صعودی بازار.

این‌‌‌‌‌‌جاست که نقش نهاد ناظر پررنگ‌تر از همیشه می‌شود. شاید لازم باشد سازمان بورس بر مکانیزم‌های صدور واحد صندوق‌ها در شرایط خاص تمرکز کند. آیا نمی‌توان صدور واحد جدید را به نسبت مشخصی از سهام قابل‌سرمایه‌گذاری یا موجودی نقدی مشروط کرد؟ آیا لازم نیست چارچوبی برای صدور مازاد در دوره‌‌‌‌‌‌های هیجانی تعیین شود که هم به تقاضای سرمایه‌گذار پاسخ دهد و هم از رفتارهای کوتاه‌مدت و بعضا فرصت‌‌‌‌‌‌طلبانه برخی از صندوق‌ها جلوگیری کند؟

در کنار همه این‌‌‌‌‌‌ها، نباید از مسوولیت سهامداران حقیقی نیز غافل شد. افزایش استقبال از صندوق‌های سرمایه‌گذاری اگرچه در نگاه اول نشانه‌‌‌‌‌‌ای مثبت از میل به سرمایه‌گذاری غیرمستقیم و حرفه‌‌‌‌‌‌ای‌‌‌‌‌‌تر است، اما همچنان نیاز به آموزش مالی و ارتقای سواد اقتصادی دارد. بسیاری از سرمایه‌گذاران تازه‌‌‌‌‌‌وارد با نگاهی صرفا کوتاه‌مدت وارد این صندوق‌ها می‌شوند، بدون آنکه از سازوکار NAV، ترکیب دارایی‌ها یا سیاست‌های مدیریت صندوق اطلاع دقیق داشته باشند. این خلأ آموزشی، در روزهای پرریسک بازار، تبدیل به نقطه‌‌‌‌‌ ضعف جدی در عملکرد کلی صندوق‌ها خواهدشد.

در نهایت باید گفت، در پیچ حساسی که بازار در آن قرارگرفته، صندوق‌های سرمایه‌گذاری نه فقط به‌عنوان ابزارهای مالی، بلکه به‌عنوان آینه‌‌‌‌‌‌های رفتار عقلانی یا هیجانی بازار قابل‌بررسی‌‌‌‌‌‌اند. تحلیل جهت‌‌‌‌‌‌گیری آنها، می‌تواند به فعالان بازار کمک کند تا در فضای مه‌‌‌‌‌‌آلود فعلی، مسیر روشن‌‌‌‌‌‌تری برای تصمیم‌گیری بیابند. شاید مهم‌ترین پیام این روزها از دل عملکرد صندوق‌ها این باشد: رشد شاخص همه‌‌‌‌‌‌چیز نیست؛ کیفیت این رشد، نوع بازیگران و ساختار حرکت آن است که تعیین می‌کند صعود ماندگار است یا موقتی.