ساعت 24 - بازار کار ایران در آستانه‌ی دگرگونی عمیق قرار دارد؛ دگرگونی‌ای که این بار بیش از همیشه کارگران یقه‌سفید؛ یعنی کارکنان اداری، تخصصی و مدیریتی، را در معرض بیکاری قرار می‌دهد. دو عامل عمده این روند را تشدید می‌کنند: نخست، رکود تقاضای گسترده پس از جنگ اخیر که بخش زیادی از فعالیت‌های اقتصادی را در حالت تعلیق قرار داده است؛ دوم، موج تغییرات فناورانه که به‌سرعت فرآیندها و حتی لایه‌های مدیریتی را در سازمان‌ها و شرکت‌ها حذف یا ساده‌سازی می‌کند.

در شرایط رکود پساجنگ، بسیاری از بنگاه‌ها با کاهش فروش و محدودیت نقدینگی مواجه‌اند. در این فضا، تصمیم‌گیران برای کاهش هزینه‌ها به سراغ نیروی انسانی می‌روند و معمولاً حذف نیروهای غیرعملیاتی و اداری در اولویت قرار می‌گیرد. از سوی دیگر، فناوری‌های نو مانند هوش مصنوعی، اتوماسیون اداری و سیستم‌های مدیریت دیجیتال این امکان را فراهم کرده که بخشی از وظایف کارشناسان، حسابداران، نیروهای منابع انسانی و حتی مدیران میانی، با نرم‌افزار یا الگوریتم جایگزین شود.

ویژگی خاص این دوره آن است که برخلاف بحران‌های گذشته، فشار بیکاری صرفاً متوجه کارگران یدی یا کم‌مهارت نیست. امروز حتی فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و نیروهای با سابقه‌ی اداری نیز با خطر جایگزینی مواجه‌اند. این مساله پیامدهای اجتماعی متفاوتی نسبت به بیکاری در طبقات کارگری ایجاد می‌کند، زیرا یقه‌سفیدها معمولاً شبکه‌های اجتماعی و توقعات معیشتی متفاوتی دارند و فشار روانی و هویتی بیکاری در این گروه بیشتر احساس می‌شود.

در میان‌مدت، این روند ساختار بازار کار ایران را دگرگون می‌کند. کاهش فرصت‌های شغلی برای یقه‌سفیدها به مهاجرت نیروی انسانی ماهر، تغییر مسیر شغلی بسیاری از فارغ‌التحصیلان به مشاغل خدماتی یا فنی، و حتی افزایش نابرابری درآمدی منجر خواهد شد.

اگرچه فناوری در بلندمدت فرصت‌های تازه‌ای ایجاد می‌کند، اما بدون برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری فعال برای بازآموزی و ارتقای مهارت، احتمال آنکه این موج به بحران بیکاری ساختاری در میان قشر یقه‌سفید بدل شود، بسیار بالاست. در شرایط کنونی، همزمانی رکود و تحول فناورانه، ضربه‌ای دوگانه به این بخش از نیروی کار وارد می‌کند.

حسین عبده تبریزی