ساعت 24 - در ماه‌های اخیر، تجربه‌ای تلخ و تکرارشونده پیش روی من قرار گرفته است؛ بی‌تردید بسیاری از شما نیز تجربه‌های مشابه داشته‌اید.

دوستان، بستگان و آشنایان دور و نزدیک ـ حتی کسانی که به یاد نمی‌آورم آنان را دیده‌ باشم ـ بارها مراجعه کرده و وجهی دستی، غالباً مبالغی اندک، سه، پنج یا ده میلیون تومان درخواست کرده‌اند. این درخواست‌ها به‌روشنی نشانه‌ای از وضعیت بحرانی جامعه است.

چنین تقاضاهایی نه از سر ولخرجی یا سوءاستفاده، بلکه از سر نیاز فوری برای گذران زندگی، پرداخت اجاره، هزینه‌های دارو و درمان، گرفتارشدن در سفر بیرون شهر یا تامین هزینه‌های ابتدایی روزمره مطرح می‌شود.

آنچه این مسئله را تکان‌دهنده‌تر می‌کند، این است که اغلب این درخواست‌ها از سوی افراد محترم، تحصیل‌کرده و کسانی است که پیش‌تر موقعیت اجتماعی باثباتی داشته‌اند؛ افرادی که همواره استقلال مالی خود را حفظ کرده و بر عزت نفسشان پای می‌فشردند.

افزایش چنین مراجعاتی در فاصله‌ای کوتاه، نشانه‌ای آشکار از کوچک‌شدن پرشتاب اقتصاد ایران است. وقتی فعالیت‌های تولیدی و خدماتی به رکود می‌رسند، وقتی تورم بی‌امان ارزش پول ملی را می‌فرساید و وقتی فرصت‌های شغلی کاهش یافته و حتی نیروهای متخصص به حاشیه رانده می‌شوند، حاصل آن چیزی جز گسترش فقر پنهان و آشکار در لایه‌های مختلف جامعه نخواهد بود. این فقر تنها به طبقات پایین محدود نمی‌ماند، بلکه دامنه‌ی آن طبقه‌ی متوسط و حتی گروه‌هایی از نخبگان را نیز در بر می‌گیرد.

چنین وضعیتی به‌تدریج سرمایه‌ی اجتماعی را فرسوده می‌سازد. مردمی که ناچارند برای مبالغی کوچک دست یاری به سوی دیگران دراز کنند، هم عزت نفس خود را از دست می‌دهند و هم اعتمادشان به نظام اقتصادی و حکمرانی سست می‌شود.

از سوی دیگر، کسانی که به‌طور مداوم در معرض چنین درخواست‌هایی قرار می‌گیرند، با نوعی خستگی، ناامیدی و احساس ناتوانی روبه‌رو می‌شوند. جامعه‌ای که این چرخه در آن تکرار شود، دیر یا زود با شکاف‌های اجتماعی عمیق و بحران‌های اخلاقی و روانی مواجه خواهد شد.

حسین عبده تبریزی - هاما