بازخوانی مسیر «حجم مبنا» از ابداع تا اجرا

📇 طراحان و مجریان حجم مبنا پس از ۲۲ سال تشریح می‌کنند

😀حسین عبده تبریزی که در ابتدای دهه ۸۰ خورشیدی به مدت ۲ سال و ۳ ماه اداره بازار سرمایه ایران را در قامت دبیرکل سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار بر عهده داشت، طراح قاعده حجم مبناست.

😀 در آن زمان مصطفی امید قائمی که بعدها پایه‌گذار و نخستین مدیرعامل فرابورس شد، در سمت‌های نظارتی در سازمان بورس فعالیت می‌کرد و از اصلی‌ترین ارکان اجرای سازوکار حجم مبنا در بازار سهام به‌شمار می‌آمد.

🔵 حال «سنا»، ۲۲ سال پس از آغاز اجرای سازوکار حجم مبنا در بازار سرمایه به سراغ این ۲ پیشکسوت موثر در طراحی و اجرای این قاعده بحث‌برانگیز رفته تا ضمن مرور تاریخ شفاهی بازار سرمایه در آن دوران، مبانی طراحی و اجرای حجم مبنا را در ۲ دهه پیش به بحث و بررسی بگذارد.

🔻حسین عبده‌ تبریزی، دبیرکل اسبق سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار که قاعده حجم مبنا بر پایه ایده او طراحی و اجرا شد، گفت:

🔺به شکل صریح و رسمی بخواهم عرض کنم، حجم مبنا یک پدیده ایرانی است که شبیه آن در بورس‌های دیگر نبوده است. البته موارد مشابهی وجود داشته؛ مثلاً در بورس هند اگر معامله‌ای حجم قابل‌توجهی نداشت و قیمت را بی‌دلیل تغییر می‌داد، آن معامله را باطل می‌کردند. حتی در فاصله ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ در بورس استانبول هم چنین قاعده‌ای اجرا می‌شد.

🔺هدف از طراحی سازوکار حجم مبنا، جلوگیری از تغییر قیمت بر اساس معاملات کم‌حجم و دست‌کاری بازار بوده است.

🔺در اوایل دهه ۸۰ امکانات فنی بورس تهران بسیار محدود بود و سازوکارهایی چون پیش‌گشایش و نظایر آن وجود نداشت. در آن زمان آخرین معامله هر روز مرجع قیمت روز بعد محسوب می‌شد در نتیجه یک معامله کوچک در دقایق آخر می‌توانست همه‌چیز را تغییر دهد. حجم مبنا در واقع نوعی فیلتر حجمی برای جلوگیری از مارک کردن قیمت پایانی به شمار می‌آمد، به‌ویژه در نمادهای کم‌عمق که آسیب بیش‌تری داشتند.

🔺در سال ۸۲ بازار رشد چشمگیری داشت؛ شاخص بیش از ۱۰ برابر شد و خوش‌بینی زیادی نسبت به آینده اقتصاد ایران وجود داشت، در نتیجه اجرای قاعده حجم مبنا ضروری بود. اما امروزه با توجه به شرایط متفاوت بازار، اصلاح حجم مبنا لازم است.

🔻مصطفی امیدقائمی، مدیرعامل فعلی تأمین سرمایه کاردان که در سال‌های ابتدایی اجرای سازوکار حجم مبنا به عنوان یکی از مدیران ارشد بورس تهران در حوزه نظارت، از مجریان و البته منتقدان اجرای سازوکار حجم مبنا بوده، گفت:

🔺حجم مبنا در زمان طراحی، پاسخی به ضعف‌های فنی و ساختاری بازار سهام بود، اما با تحول زیرساخت‌ها، ابزارها و عمق بازار سرمایه، کارکرد اولیه حجم مبنا دست‌خوش تغییر شده است.

🔺مقاومت من برای اجرای قاعده حجم مبنا در سال ۱۳۸۲ بیش‌تر از جنس اینرسی سازمانی بود. هر مدیری به‌صورت طبیعی در برابر تغییر مقاومت دارد، چون تغییر ریسک دارد اما بعد از بررسی و مشاهده نتایج اجرای حجم مبنا به این نتیجه رسیدم که اجرای این اصلاحات در آن مقطع زمانی ضروری بود.

🔺در آیین‌نامه معاملات فرابورس که در زمان مدیریت من تدوین، تصویب شد و اجرا شد، حجم مبنا را برای شرکت‌های فرابورس عدد یک گذاشتم؛ یعنی عملاً حذفش کردم. در آن مقطع حجم مبنا فقط در زمان بازگشایی نمادها در فرابورس اعمال می‌شد.