اما مسکن، سکه، ارز و سهام شرکت‌های حاضر در بورس بیشترین جذب را در رقابت با سایر کالاها به خود اختصاص داده و در دادوستدهای انجام شده، افراد قابل‌شماری برنده و تعداد بی‌شماری بازنده را به‌جای گذارده است. شاید بتوان گفت که یکی از قابل اعتمادترین این دادوستدها که قاعدتاً نباید رنگ‌وبوی دلالی و پولشویی و قمار در آن دیده شود، معاملات سهام شرکت‌های بورسی بوده که اصولاً باید بر اساس یکسری اطلاعات و آمار و ارقام برخواسته از صورت‌های مالی شرکت‌ها صورت پذیرفته و خریداران و متقاضیان سهام، با چشم باز و براساس تحلیل‌های مالی اقدام تا بیشترین سود و کمترین زیان نصیب آنان شود.
یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین وظایف مسؤولین بورس اوراق بهادار، ارائه تحلیل‌ها و شفاف‌سازی صحت و سقم ارقام ارائه شده از سوی شرکت‌های مورد معامله است تا آن‌دسته از متقاضیان خرید سهام که توانایی تجزیه و تحلیل صورت‌های مالی را ندارند با طیب‌خاطر بیشتری به انجام معاملات در بورس و رونق بخشیدن به بازار سهام مبادرت ورزند.
آیا در بخش معاملات سهام شرکت‌های قند به‌نظر نمی‌رسد که عده‌ای با بازارسازی و استفاده از شیوه‌های دلالی، سودهای کلانی را به جیب زده و عده زیادی از خریداران سهام شرکت‌های قند را که عمدتاً از اقشار کم‌درآمد و کارمندی و کارگری هستند به خاک سیاه نشانده‌اند؟
آیا این‌گونه عملکرد مسؤولین بورس منجر به سلب‌اعتماد مردم از سازمان مذکور نخواهد شد؟
 اما در 15‌ماه گذشته یعنی از فروردین 1390 تا خرداد 1391 فراز و فرود قیمت سهام کارخانه‌های قند در بازارسهام به‌صورت عجیبی درآمده و ازحالت عادی خارج شده و به‌همین دلیل باید دلایل و چرایی این فراز و فرود بررسی شود.
داستان از این قرار است که در زمستان 1389 قیمت سهام اکثر شرکت‌ها و کارخانه‌های قند در کف قیمتی بوده و گروهی از افراد این سهام را در پایین‌ترین قیمت خریداری کردند. اما اواخر تابستان 1390 شایعه‌ای در بازار سهام پخش شد که قرار است قیمت هر کیلوگرم شکر در سطح 1400 تا 1500 تومان تعیین شود.
این شایعه با اقدام مسؤولان سازمان بورس اوراق بهادار همزمان شد که مدیران و صاحبان شرکت‌‌های قند را دعوت کردند و از آنها خواستند باتوجه به وضع موجود باید شاخص‌هایی که نگاه خریداران سهام به آنهاست را بالا برده و به‌طور مثال از افزایش سود سهام شرکت‌ها به علاقه‌مندان بورس اطلاع دهند. این دعوت درحالی انجام شد که مسؤولان این سازمان از اعضای هیأت‌مدیره انجمن صنفی کارخانه‌های قندوشکر که آمار و اطلاعات دقیق برای ارزیابی وضع صنعت در اختیار داشتند دعوت نکرده و نظرخواهی نیز نکردند.
شایعه‌سازی و برخی رفتار و اقدام‌ها درباره روزگار خوش سهام شرکت‌های قندی، راه را برای افزایش قیمت سهام شرکت هموار و روند فزاینده قیمت سهام آنها آغاز شد. درحالی که در بازار واقعی اتفاق مهمی رخ نداده بود و عرضه و تقاضای شکر و حتی بازار جهانی با دگرگونی عمده‌ای مواجه نشده بود، در آبان و آذر 1390، شاهد اوج‌گیری قیمت سهام شرکت‌های قندی بودیم که در همان زمان نیز درباره حبابی بودن این قیمت‌ها توسط کارشناسان نکات قابل تأملی ارایه شد.
با این همه، قیمت سهام شرکت‌های قندی در اسفند 1390 به اوج رسید. در این وضعیت بود که کاهش تعرفه شکر نیز در دستورکار قرار گرفت و بازار نیز نشان داد که اتفاقی مهم نیفتاده است و به‌همین دلیل از شروع سال 1391، قیمت سهام شرکت‌های قند روندی کاهنده و با شتاب را آغاز کردند. همان‌طور که در جدول حاضر در این صفحه مشاهده می‌شود، قیمت سهام شرکت قند اصفهان در فروردین 1390 معادل 12205 ریال بوده است که با رشد شگفت‌انگیز 209 درصدی به 37793 ریال در اواخر 1390 رسیده است. این افزایش حیرت‌انگیز قیمت سهام شرکت یادشده با کاهش بهت‌آور 121 درصدی به 17065 ریال در خرداد 1391 رسیده است.
مثال جالب دیگر براساس ارقام جدول مربوط به شرکت قند نیشابور است که با رشد 957 درصدی از 1447 ریال در فروردین 1390 به 15295 ریال در اسفند همان سال رسیده است. افزایش 355 درصدی قیمت سهام شرکت قزوین از فروردین 1390 تا اسفند همان سال و کاهش 140 درصدی قیمت سهام این شرکت در خرداد 1391 نیز نشان از غیرعادی بودن رشد و سقوط قیمت سهام شرکت‌های قند است. درباره این رویداد عجیب چندنکته را یادآور می‌شوم که خالی از فایده نیست:
1. رویداد غیرعادی فراز و فرود قیمت سهام شرکت‌های یک صنعت در یک دوره کوتاه‌مدت این پرسش را در ذهن ایجاد می‌کند که آیا سازمان بورس اوراق بهادار تهران وظیفه ندارد که دقایق، ظرایف، اطلاعات، تحلیل و تفسیر واقعی از وضع و حال آن صنعت را به‌اطلاع فعالان بازار سهام برساند. عدم‌اطلاع‌رسانی دقیق از حال و روز صنعت قند و بازار آن توسط سازمان بورس اوراق بهادار تهران و نگاه منفعلانه به اتفاق یادشده به‌معنای تأیید رویداد رخ‌داده در سهام شرکت‌های قندی نیست؟ اگر قرار باشد که سازمان بورس رفتاری منفعلانه به عرضه سهام و اطلاعات همه‌جانبه فعالیت‌های یک صنعت داشته باشد و تحلیل دقیق ارایه ندهد، فایده و فلسفه وجودی آن چیست و چه کسی باید پاسخگوی ضرر و زیان مردم باشد؟
2. وقتی مسؤولان سازمان بورس اوراق بهادار درباره تحولات غیرعادی قیمت سهام واحدهای فعال در یک صنعت سکوت همراه با تأیید نسبی دارند، خریداران خرده‌پا و عادی با اعتماد به این سازمان، متقاضی خرید سهام واحدهایی می‌شوند که قیمت آنها روند صعودی دارد.
در این وضع غیرعادی رخ داده پرسش دوم این است که آیا می‌توان تحلیلی مبتنی بر اطلاعات دقیق از برندگان و بازندگان بازار سهام شرکت‌های قند در این مدت ارایه کرد؟ چه کسانی برنده شدند؟
گروه برنده کسانی بودند که سهام شرکت‌های قند را در کف قیمت‌های موجود در بازار در فروردین 1390 خریداری و در اسفند همان سال در اوج قیمت‌ها فروختند.
بازندگان این بازار( که به احتمال قوی از خرده‌پاهای بازار سهام به‌حساب می‌آیند) ، کسانی بودند که در بهمن و اسفندماه 1390 و در بالاترین قیمت‌ها سهام خریداری و در خردادماه 1391 ناگزیر به‌ فروش سهام در قیمت‌های بسیار فروافتاده شده‌اند. این اتفاق غیرعادی موجب می‌شود که اعتماد خریداران به سهام شرکت‌های قند کاهش‌یافته و یا زایل شوند و هرگز برای خرید سهام شرکت‌های فعال در این صنعت اقدام نکنند. گروهی که می‌خواستند با سرمایه‌گذاری در یک صنعت قدیمی و اساسی درآمد حلالی کسب کنند، در این وضعیت اعتماد کمی به بازار سهام کارخانه‌های قند نشان داده و کار تأمین سرمایه برای آینده دشوار می‌شود.
3. واقعیت این است که برخی مسؤولان مرتبط با تولید و واردات شکر از آشفته بازار پدیدار شده در تحولات قیمت سهام شرکت‌های قندی استفاده نادرست کرده و با تأکید بر اینکه این شرکت‌ها سودآورند به مسؤولان بالاتر می‌گویند که می‌توان واردات داشت.
این اتفاق یک‌بار در سال 1385 رخ داد و می‌تواند دوباره تکرار شود. این گروه از مدیران توجه ندارند که به‌طور مثال سهام شرکت‌های صنعت قند که در روزها و هفته‌هایی جزو بهترین سهام‌ها بوده‌اند در وقتی دیگر که همین روزهاست جزو بدترین سهام‌ها شده‌اند.

بهمن دانایی * دبیر و عضو هیات مدیره انجمن صنایع قند و شکر ایران


وضعیت معاملات سهام شرکت های قند از فروردین 90 تا خرداد 91

  ردیف   نام شرکت   بهای هر سهم در فروردین 90 (ریال)   بهای هر سهم در اسفند90 (بالاترین) (ریال)   درصد افزایش تا پایان 90   بهای هر سهم در خرداد 91   درصد کاهش از پایان 90 تا خرداد 91
     1           اصفهان           12205           37793           210           17065           121     
     2           پیرانشهر           5548           25626           362           7618           236     
     3           فریمان           1762           7526           327           3434           119     
     4           تربت جام           1242           7608           513           5215           46     
     5           شاهرود           1875           10253           447           4356           135     
     6           شهد خوی           7120           18871           165           10441           81     
     7           لرستان           4177           44430           964           20450           117     
     8           شیرین خراسان           2815           10029           256           4444           126     
     9           قزوین           1907           8689           356           3624           140     
     10           مرودشت           6985           24078           245           19147           26     
     11           نقش جهان           16462           24231           47           11185           117     
     12           نیشابور           1447           15295           957           11134           37     
     13           هکمتان           5416           19723           264           13273           49