انتظار شما از بورس و بازار سهام چیست؟ اینکه نماگرهای این بازار همیشه رو به بالا یا به سمت پایین باشند، امری پسندیده و قابل قبول همگان است یا اصلاً نوسان در بازار سهام ایران از منطق مشخصی پیروی نمی کند؟

آیا رشته های بورس با جابجایی دولت ها پنبه می شود؟ اگر چنین است پس سرمایه گذاری در بورس به درد چه کسانی می خورد؟

اینها بخشی از سوال هایی است که شاید ذهن انبوهی از معامله گران بازار سرمایه را این روزها به خود مشغول داشته است.

وجود غبارهای ابهام آلود در فضای اقتصادی و حاکمیت ریسک های سیاسی خارجی بر عملکرد بازارهای مختلف باعث شده تا سرمایه گذاران بورس تهران نیز با نگاه به سال گذشته اکنون از خود بپرسند که تا چه حد می توان به بازار سهام و کسب بازدهی از آن اعتماد کرد؟

برای پیدا کردن پاسخ این پرسش ها مروری بر تجربه های اولین دبیر کل سازمان و کارگزاران بورس که از سال 59 تا سال 76 با فراز و نشیب های مختلفی در بازار سهام مواجه بوده، بهترین وسیله برای یافتن دلایل رکود یا صعود نماگرهای بورس خواهد بود.

الله وردی رجایی سلماسی در گفتگو با خبرنگار بورس نیوز فراز و فرود شاخص های بورسی در دوره های زمانی مختلف را متفاوت از یکدیگر دانست و گفت: نوسان شاخص های بورس تهران رابطه معنی داری با دوره های چهار ساله ریاست جمهوری داشته و همواره تجربه نشان داده که ترس از آینده در قبل و بعد از تغییر دولت ها، معامله گران بازار سهام را دچار واکنش های مقطعی و حتی افراطی کرده است.

ترس از آینده با تغییر دولت ها

از این نمونه می توان رکود فرسایشی بازار سهام از مهر ماه سال 75 تا اواخر سال 76 یعنی درست قبل و بعد از انتخاب دولت هفتم و یا چهار سال پس از آن اشاره کرد که متأثر از تغییر دولت در آینده فعالان بازار سهام را وادار به تحمل ضررهای سنگینی کرد.

وی با بیان اینکه دورنمای تغییر دولت ها به عنوان یکی از عناصر تأثیر گذار در روند حرکتی بازار سرمایه به شمار می رود، خاطر نشان کرد: معمولاً این فرآیند از نیمه دوم آخرین سال فعالیت دولت ها و به عبارت دقیق تر از حدود هشت ماه قبل از روی کارآمدن دولت جدید، در بورس ایجاد شده و حال آنکه به نظر می رسد در شرایط کنونی این واکنش کمی زودتر از همیشه بازار سهام را درگیر کرده است.

سرمایه گذاری زیر تیغ تورم

رییس هیأت مدیره پیشین بانک سامان در ادامه با اشاره به سایر متغیرهای تأثیرگذار در ایجاد رکود فزاینده بازار سهام، گفت: در حال حاضر جامعه ایرانی با تورم 22.3 درصدی مواجه بوده و سرمایه گذار برای پوشش این نرخ باید منابع پولی خود را در محلی سرمایه گذاری کند که امید به بازگشت سرمایه و کسب بازدهی به مراتب بالاتر از این رقم وجود داشته باشد.

چنانچه صاحبان نقدینگی تصمیم به سرمایه گذاری در بورس داشته باشند باید دید که آیا کسب بازدهی 22 درصدی در این بازار تا چه حدی مقدور بوده و از همه مهمتر چه کسی تضمین می کند که چنین بازدهی از بازار سهام دست یافتنی است؟

نرخ ارز و نقش متغیر سیاسی

وقتی نرخ ارز با نوسان رو به بالا مواجه می شود طبیعی است که قیمت تمام شده تولید نیز رو به افزایش گذاشته و سرمایه گذار از خود می پرسد که آیا همسو با این نوسان ها، قیمت فروش کالا و محصول واحدهای اقتصادی نیز قابلیت تعدیل خواهد داشت یا خیر؟

این موارد نیاز شدید بازار سرمایه به اطلاع رسانی در خصوص ابهام های این چنینی را متذکر شده و حال آنکه تا به امروز هیچ شرکت بورسی را نمی توان سراغ گرفت که نسبت به امکان تداوم روند سودآوری و افزایش ثروت سهامداران خود نسبت به سال گذشته اطلاع رسانی کرده باشد.

وی در ادامه افزود: دلهره فعالان بورس از نتایج مذاکرات هسته ای پیش رو و از سویی رشد شتابان نقدینگی سرگردان جامعه در کنار متغیرهای نوسان قیمت ارز و تغییر دولت در آینده همگی از عواملی است که می تواند بورس تهران را با رکود یا حتی بحران مواجه سازد.

در سال 75 نیز وقتی نرخ ارز رو به افزایش گذاشت، قیمت تمام شده تولید تحت تأثیر قرار گرفت و هزینه های واحدهای تولیدی و صنعتی بالا رفت که متعاقب آن بازار سهام نیز با افت قیمت ها مواجه شد.

رجایی سلماسی از تأثیر 20 درصدی ریسک های سیاسی بر بورس سخن گفت و افزود: در زمان ریاست خود به عنوان اولین دبیر کل سازمان بورس، گسترگی بازار سهام به لحاظ ابعاد و حجم معاملات به وسعت امروز نبود و حتی شرکت های سرمایه گذاری فعال و پر تعدادی وجود نداشت بطوریکه ارزش معاملات کل بازار از یک میلیارد تومان فراتر نمی رفت.

چشم یاری از بانک ها در دوران رکود

از اینرو هر زمان که برای حمایت از بازار سهام نیاز به تقدینگی و یا اقدامی ضربتی بود از بانک ها درخواست می شد که با صرف وجوه یکصد تا 200 میلیون تومانی برای خرید سهام، اقدامی به جمع آوری صف های فروش کنند و یا از شرکت خواسته می شد که با عرضه سهام خود، نسبت به متعادل کردن معاملات در روزهای پرتقاضا کاری انجام دهد.

درخواستی که پذیرفته نشد

در حقیقت حمایت از بورس در آن مقطع وجود واقعی نداشت و بر این اساس نامه نگاری های مفصلی در سال 75 با شورای بورس مبنی بر ایجاد صندوق حمایت از بازار سرمایه صورت گرفت که متأسفانه به تأیید اعضای شورا نرسید.

وی اهداف ایجاد صندوق حمایت از بازار سرمایه را جلوگیری از نوسان های یک شبه بازار سهام عنوان کرد و یادآور شد: طی آن دوره، این صندوق از سوی بانک ها و موسسات مالی و با سرمایه یک میلیارد تومانی قابل شکل گیری بود بطوریکه پیشنهاد شد نیمی از سرمایه این صندوق به صورت نقد و مابقی در معاملات سهام صرف شود تا به این ترتیب تعدیل ها و یا نوسان های شدید قیمتی بازار سهام از طریق منابع صندوق مذکور خنثی شوند.

نگران تکرار تجربه های تلخ نباشید

دبیر کل پیشین سازمان کارگزاران بورس با اشاره به افزایش اقدام های مراقبتی فعالان بازار سهام در مقطع زمانی فعلی عنوان کرد: امروزه با ورود افراد حرفه ای و توسعه فعالیت بازار گردان ها و شرکت های بزرگ سبدگردان، نگرانی از بابت تکرار تجربه سال های قبل مبنی بر وقوع رکود گسترده وجود ندارد.

"در سال 75 هر فردی از من می پرسید سهام بفروشم یا نه؛ به او می گفتم نه، چرا که دورنمای شرکت ها بسیار روشن بود و همه آن افراد هم با حفظ دارایی خود از سودهای کلانی در سال های بعد بهره بردند."

اما در مجموع نباید از روند بازار سهام ترسید و باید ریسک پذیری را تا حدی تحمل کرد چرا که بالا رفتن یکباره قیمت سهم خطر بیشتری نسبت به پایین رفتن تدریجی آن دارد.

در واقع اگر قیمت ها در حدی باشد که با نسبت قیمت به درآمدی 6 مرتبه ای، سود 10 تا 15 درصدی را بتوان از آن کسب کرد با خطر چندانی مواجه نیست.

ناگفته هایی از گذشته

رجایی سلماسی با بیان اینکه حمایت از بازار سهام باید متداوم و همیشگی بوده و اقدام های ضربتی نتایج چندانی را در بر ندارد، یادآور شد: توصیه های بنده در سال های 73 مبنی بر جلوگیری از رشد یکباره قیمت سهام در شرایطی که هنوز شاخص بازار به هزار واحد هم نمی رسید حاکی از لزوم حمایت از بازار سازها و ایجاد اعتماد میان توده های مردم بود چراکه وقتی سرمایه گذار اغلب خرده پا با ضرر مواجه شده و از بورس زده شود، دیگر به این بازار به راحتی بر نمی گردد.

توصیه ای برای همه

نوسان قیمت در بازار سهام نباید با افراط و تفریط و به صورت یکباره صورت گیرد. وقتی نرخ سهمی بی مهابا با افزایش مواجه شود به طور حتم با همان سرعت نزول خواهد کرد در حالیکه اگر قیمت سهام به فرض مثال طی هر ماه به میزان یک تومان افزایش یابد در پایان سال بازدهی 12 تومانی را بر جای خواهد گذاشت. بنابراین مراقبت از بازار سهام برای متعادل ساختن نوسان های قمیتی بسیار با اهمیت بوده و برای مدیران جوان بازار سرمایه حایز اهمیت است.

به گفته این کارشناس ارشد بازار سرمایه، لزوم اطلاع رسانی و تعریف ساده نوع معاملات سهام یا وضعیت شرکت ها از طریق رسانه ها و مراکز علمی، روند طبیعی و آزادانه بازار سهام را همچون سایر بازارهای کسب و کار فراهم می آورد.

عبرت از یک تجربه

وی تجربه خود در جلوگیری از حبابی شدن قیمت سهام یک شرکت در دوره مدیریتی خویش را بازگو کرد و افزود: اوایل دهه 1370، سهام یک شرکت بورسی با رشد فزاینده ای رو به رو بود که برای ایجاد تعادل در روند معاملات آن، پس از انتشار اطلاعات و اعلام عمومی سود 100 تومانی شرکت مذکور، مشاهده شد که از حجم خریداران کاسته و تقریباً تعادل برقرار شد.

داد رجایی سلماسی از توقف طولانی نماد

در شرایط کنونی نیز متولیان بازار سرمایه باید از همان ابتدا نسبت به رشد بی منطق و یکباره قیمت سهام جلوگیری کرده و بجای توقف طولانی مدت نماد، نسبت به اطلاع رسانی موقعیت شرکت ها اقدام کنند. جالب آنکه توقف نماد معاملاتی همواره به زیان سهامداران خرده پا و به نفع عده ای قلیل در بازار است.

البته بورس بازی برای کلیت بازار سرمایه مفید بوده اما توده سرمایه گذاران بواسطه مدیریت خرید و فروش خود از سوی برخی کارگزاران با مشکل مواجه می شوند.

بازار سرمایه برای حفظ جایگاه و اعتماد سازی باید از تحلیل گران مالی یا صندوق های سرمایه گذاری فعال و همچنین سبدگردان ها حمایت ویژه و بلندمدتی داشته باشد.

به هر ترتیب بازار سهام بازاری پر ریسک بوده و این ویژگی باید برای مردم بازگو شود.

رجایی سلماسی با ذکر خاطره ای گفت: در دوره ای که دبیر کل سازمان کارگزاری بورس بودم وقتی قیمت ها رو به افزایش می گذاشت با برخوردار محترمانه فعالان بازار مواجه می شدم اما با ریزش نرخ ها یکباره دبیر کل سازمان مقصر همه این رکودها بود.

به هر حال بازار سهام حساسیت شدیدی به قیمت ها داشته و باید نوسان های دفعتی را در آن از طریق بازار سازها کنترل کرد.

فعالیت معامله گران در نماد شرکتی با نسبت قیمت به درآمدی 15 مرتبه ای در حالیکه انتظار از پی بر ای کل بازار سهام حدود 6 مرتبه است به خوبی نشان از وجود ضررهای هنگفت برای سهامداران خرد را داشته که در نهایت اعتماد خود به بورس را حراج می کنند و حال آنکه خرید و فروش این گونه سهم ها مختص افراد حرفه ای و صندوق های سرمایه گذاری است.