طی سه سال گذشته و با گذشت هر روز از تحریم‌های نفتی ایران، صنعت نفت بیش از پیش برای خارجی‌ها به صندوقچه‌یی پر راز و رمز تبدیل شد.

 اکنون وزارت نفت وعده را داده است که اواسط آبان ماه این صندوقچه را در تهران بازگشایی کرده و از مدل جدید قراردادهای نفتی رونمایی می‌کند. تاکنون تحلیل‌های بسیار زیادی راجع به این قراردادها نوشته شده است اما در کمتر تحلیلی این مساله مورد توجه قرار گرفته که سرمایه‌گذاران خارجی در مواجهه با این قراردادها چه کرده و می‌کنند؟

صنعت نفت ایران به صورت ماهوی با ابهام‌های فراوانی برای خارجی‌ها همراه است.  پیش از این در بررسی گزارش موسسه امریکایی حکمرانی منابع طبیعی به این مساله پرداخته بود که طبق استانداردهای بین‌المللی نحوه حاکمیت و مالکیت صنعت نفت ایران ابهام دارد. یعنی نقش‌های نسبتا موازی بین شرکت ملی نفت و وزارت نفت در نحوه حاکمیت این دو نهاد در کشور وجود دارد که همین مساله سرمایه‌گذاران خارجی را برای ورود به این کشور دچار ابهام می‌کند. حالا به این وضعیت ذاتی، تحریم‌ها و اثرات آن بر صنعت همچنین چگونگی رفع تدریجی آنها نیز اضافه خواهد شد. آن ‌طور که بررسی‌ها نشان می‌دهد، خارجی‌ها اکنون در پی این هستند که تا پیش از رونمایی قراردادهای نفتی ایران در اواسط ماه آبان مصادف با اواخر ماه نوامبر میلادی، اطلاعات خود را نسبت به صندوقچه نفتی پاندورای ایران افزایش دهند. یکی از نشانه‌های این تلاش، برگزاری همایشی در 13و 14نوامبر مصادف با 21و 22تیر در آمستردام هلند توسط سرمایه‌گذاران خارجی است.

این همایش که محوریت اصلی آن در ساعت‌های 12:30 تا 14:30 روز 14نوامبر مصادف با 22تیر، مخاطرات و چالش‌های سرمایه‌گذاری در صنعت نفت کشورهایی مانند ایران و روسیه متاثر از تحریم‌ها خواهد بود به تعبیری اردوی تمرینی سرمایه‌گذاران خارجی پیش از سفر به تهران تلقی می‌شود. نگاهی به پیشینه سخنرانان این نشست نیز نشان می‌دهد که آنها در سابقه کاری خود نسبت به وضعیت سرمایه‌گذاری در صنعت نفت ایران شناخت دارند. آف شور انرژی تودی درباره برگزاری این نشست می‌نویسد که تنش‌های ژئوپلیتیک، صنعت نفت و گاز را به ‌شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. ایران، سودان و روسیه تنها چند نمونه اخیر این تاثیر را به همه نشان دادند. در کنفرانسی که 13نوامبر در آمستردام هلند برگزار خواهد شد، تعدادی از وکلای حقوق بین‌الملل به بررسی این مساله خواهند پرداخت که سرمایه‌گذاری در صنعت نفت چنین کشورهایی که سال‌ها مورد تحریم قرار داشته‌اند چه سود و زیانی برای سرمایه‌گذاران در پی خواهد داشت؟ در این مباحث، مسائلی مانند مدیریت قراردادها برای سرمایه‌گذاران، تجارت و انطباق با وضعیت تحریم در کشورهایی مانند ایران، سودان و روسیه به چالش کشیده خواهد شد. گرت دمنیک، یکی از شرکای شرکت فیلیپ سیدنی و فعال در زمینه صنعت نفت، نیگل مارگستون وکیل بین‌المللی فعال در صنایع انرژی و جک اسپن یکی از مدیران فعال در این زمینه افرادی خواهند بود که این بخش از کنفرانس را بر عهده خواهند گرفت.

   تحریم‌ها چه کردند؟
قرار است گرت دمینک در این پنل به بررسی این مساله اشاره کند که تحریم‌های امریکا و اروپا علیه صنعت نفت کشورهایی مانند ایران چه موانعی را بر سر صادرات نفت این کشورها ایجاد کرده است؟ عملیات روزانه حفاری دریایی این کشورها تا چه اندازه از این تحریم‌ها متاثر خواهند شد؟ محصولات؛ خدمات و تکنولوژی‌های موجود برای مثال نرم‌افزارهای جهانی تا چه اندازه دچار مشکل شده‌اند؟ پایگاه خبری انرژی آف شور تو دی در ادامه طرح مباحث آقای دمنیک به این مساله اشاره می‌کند که تحریم‌های اعمال شده بر صنعت نفت همچنین تحریم‌هایی که در حمل و نقل نفتکش‌ها نظارت می‌کردند هیچگاه به طور ناگهانی و شدید برداشته نخواهد شد بلکه کم کم و تدریجی از صنعت کنار خواهد رفت. این درحالی است که تحریم‌های مربوط به صادرات محصولات استراتژیک از رویکرد دیگری پیروی می‌کنند، اکنون این سوال به وجود می‌آید که چگونه چنین رژیم‌های متفاوت و متغیری از تحریم روی تصمیم‌های فعالان کسب وکار در این حوزه تاثیر خواهد گذاشت؟

طرح چنین بحثی در این کنفرانس حاکی از این است همانطور که درحال حاضر در داخل ایران شک و شبهه فراوانی در زمینه صنعت نفت بعد از تحریم وجود دارد، خارجی‌ها نیز از این ابهام سهم برده و به دنبال شفاف‌سازی هستند.

  بوی قراردادهای درازمدت می‌آید
از دید بسیاری از کارشناسان یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی مدل سابق قراردادهای نفتی در ایران که قدمت بسیار طولانی داشته و به قبل از انقلاب اسلامی سال 1357 بازمی‌‌گشتند؛ عمر کوتاه آنها بود. در مدل قراردادهای بیع متقابل شرکت‌های سرمایه‌گذار مجاز به حضور بیش از چند سال محدود نبودند چراکه نوع قراردادها اغلب به مرحله طراحی و ساخت محدود می‌شد. اما اکنون و طبق تنها جزییات مهمی که در بهمن ماه سال 1392 توسط کمیته بازنگری در قراردادهای نفتی در اختیار خبرنگاران قرار گرفت عمر این قراردادها افزایش یافته و تا 20سال را پوشش خواهند داد. یکی از نکاتی که مهم‌ترین هدف کنفرانس آمستردام را آمادگی برای قراردادهای نفتی ایران نشان می‌دهد، همین است که یکی از مهم‌ترین سخنرانان این نشست به بررسی مخاطرات قراردادهای طولانی‌مدت خواهد پرداخت.

نیگل مارگستون که سابقه طولانی در وکالت حوزه نفت و انرژی در بخش دریایی داشته و در آف‌شور انرژی تو دی نیز فعالیت می‌کند به ریسک‌ها و چالش‌های قراردادهای مدل EPCI (قراردادهای مدل طراحی، خرید، ساخت و نصب) در کشورهای تحت تحریم می‌پردازد. این وکیل طی صحبت‌های خود به این مساله خواهد پرداخت که سرمایه‌گذار در قالب EPCI از لحاظ قلمرو قدرت با چه مسائل غریب و نا آشنایی مواجه خواهد شد که می‌توانند در صورت عدم وجود آگاهی سرمایه او را با مخاطره مواجه کنند. آقای مارگستون در این جلسه به سرمایه‌گذاران خواهد آموخت که چگونه می‌توانند مخاطرات ناشی از این قراردادها را کنترل کنند.

با توجه به اینکه ایران تاکنون در صنعت نفت خود قراردادهایی در این قالب نداشته و در مدل جدید تصمیم به اجازه دادن چنین قراردادهایی به سرمایه‌گذاران دارد این برداشت دور از ذهن نیست که سخنرانی این وکیل زبده بیش از هر چیز با تمرکز بر صنعت نفت ایران و مدل جدید قراردادهای ایران همراه باشد. سرمایه‌گذارانی که اندکی بعد از این نشست راهی تهران خواهند شد و در رونمایی از قراردادهای جدید نفتی ایران حضور خواهند یافت؛ به نوعی اکنون می‌خواهند خود را برای مواجهه با این مدل‌ها بیش از پیش آماده کرده و با ذهنیتی ملموس بار سفر خود به تهران را ببندند.

   نقش شرکت‌های داخلی
جک اسپان اما تاکنون در بسیاری از پروژه‌های غول‌آسای دریایی صنعت نفت حضور داشته است. او با استناد به همین حضور و تجربه‌هایی که از این پروژه‌ها در غرب استرالیا به دست آورده است به سرمایه‌گذاران توضیح خواهد داد که چگونه در چنین پروژه‌هایی عوامل محیطی مانند واردات کشتی با استفاده از تجربه‌های گذشته و کمک گرفتن از شرکای داخلی سرمایه‌گذاران همچنین مبتنی بر قوانین کشور مقصد؛ قابل کنترل خواهند بود؟

 پس از به پایان رسیدن صحبت‌های این سه فرد که به طور تخصصی راجع به وضعیت سرمایه‌گذاری در صنعت نفت کشورهایی مانند ایران اظهار نظر خواهند کرد، ریچارد برکهوف تحلیلگر هلندی مسائل نفت و گاز و الکساندرا دومیترو تحلیلگر صنعت و اقتصاد هر دو در رابوبانک شرکت چند ملیتی مستقر در هلند به اظهارنظر خواهند پرداخت. رابوبانک شرکتی با ساختمانی عظیم‌الجثه و زیبا واقع در آمستردام است که خدمات بانکداری، بیمه، املاک، مستغلات و مدیریت سرمایه‌گذاری ارائه می‌دهد. البته فعالیت‌های این شرکت اغلب در زمینه غذا و کشاورزی است اما دپارتمان‌ها و کمیته‌هایی را نیز در برمی‌گیرد که روی مسائل نفت وگاز فعالیت می‌کنند. برکهوف و دومیترو هر دو در همین بخش‌ها فعالیت می‌کنند.

برکهوف که طبق بررسی‌ها پیش از این نیز در گفت‌وگوهایی به تحلیل بازار نفت و نقش ایران در آن پرداخته بود در کنفرانس هلند آخرین وضعیت صنعت نفت وگاز در شکل کلی‌تر نسبت به سخنرانان قبلی را برای سرمایه‌گذاران تشریح خواهد کرد. از دیدگاه برکهوف همچنان دورنمایی از افزایش قابل توجه قیمت نفت در سال 2016 وجود ندارد و به همین واسطه مهم‌ترین اولویت‌ شرکت‌های نفتی در این حوزه همچنان باید بر «کاهش هزینه‌ها در خدمات نفت» استوار باشد. دومیترو نیز به تشریح تاثیر تحریم‌های غرب علیه روسیه بر صنعت و اقتصاد این کشور خواهد پرداخت.

در کنار هم قراردادن تمام این نکات این تحلیل را به ذهن متبادر می‌کند که با وجود انتقادهای برخی از طیف‌ها نسبت به علنی نشدن جزییات قراردادهای نفتی در ایران، این رویکرد از سوی وزارت نفت این کشور به عمد و از این جهت اتخاذ شده که سرمایه‌گذاران خارجی نتوانند خود را نسبت به هر گونه «آچمز شدن» مصون کنند. به طور کلی در مذاکرات برای هر نوع خرید و فروش یا معامله هر اندازه فرصت تفکر و تصمیم‌گیری به طرفین بیشتر داده شود امکان تن دادن آنها به برخی از شرایط کاهش می‌یابد. حال باید منتظر ماند و دید که خارجی‌ها تاکنون تا چه حد توانسته‌اند این ریسک را برای خود کاهش دهند؟