حسین خزلی خرازی در یادداشتی که در روزنامه جهان اقتصاد منتشر کرده، تصویری از آینده بورس ارز ارایه کرد و نوشت: سال های متمادی است کشف قیمت ریال در مقابل سایر ارزهای رایج و مهم توسط بازاری ناشناخته و پیچیده از لحاظ عوامل و نحوهی اجرای آن اتفّاق م یافتد.
چند صرّافی بزرگ در دوبی یا استانبول در کنار کارگزارانشان در تهران و عوامل سرپایی در خیابان فردوسی و حوالی منوچهری بازیگر اصلی داد و ستد و کشف نرخ ارز هستند.

همیشه مقامات ناظر خصوصاً بانک مرکزی با رصد این بازار غیررسمی و به صورت منفعلانه و عموماً بعد از تحوّلات مهم اتفاق افتاده در این بازار اقدام به واکنش می کنند. بدیهی است بزرگترین دارنده ارز در کشور ما و بازیگر مهم در این بازار بانک مرکزی است. اما نبود بازاری مکانیزه و شفّاف همیشه این بازیگر اصلی را متاخّر از اتفاقات بازار سنتی به واکنش وادار کرده است.

در موارد حادّ و بحرانی دیده ایم که بانک مرکزی با دخالت فیزیکی در بازار و عرضه فیزیکی ارزهای رایج در صدد کنترل بحران بوده و در صورتی که کنترل بحران از توانش خارج شود، عوامل انتظامی و امنیتی را به مدد خواسته و با برخوردهای قهری مانند جمع کردن دلالان سرپایی خیابان فردوسی و حومه یا با بستن چند صرّافی در صدد القای آرامش و ایجاد کنترل برای این بازار ناشفاف و غیر اصولی بوده است.

حال اگر بازاری متشکّل، مکانیزه و تماماً الکترونیک مانند آنچه بر روی سهام و ابزارهای مالی جدید وجود دارد، ایجاد شود چه جهش و اتفاق مهمی روی خواهد داد؟

بورس ارز چیست؟

تصوّر کنید تمامی صرّافان مجاز، بخش های بین الملل و دیلینگ روم بانک های تجاری و تخصّصی و بانک مرکزی به یک شبکه معاملاتی تماماً الکترونیک در سراسر کشور و بعداً در سراسر دنیا و در قالب یک بستر معاملاتی لحظه ای (online trading platform ) به یکدیگر متصل بوده و سفارش های خرید و فروش مقادیر مشخصی از ارزهای رایج و اصلی را طی روز از این طریق به یکدیگر داده و در صورت قیمت واحد در سفارش ها معاملات انجام شده و بعد از بسته شدن بازار هم یک سازمان رسمی، قانونی و توانمند (مانند شرکت سپردهگذاری مرکزی و تسویه وجوه ایران) امور تسویه، تهاتر و جابجایی آنچه دادوستد شده را بر عهده داشته باشد.

این بازار مشخصات زیر را از دید فعّالان و مشارکت کنندگان خواهد داشت:

۱) در این بستر لحظه ای و کاملاً الکترونیک همه عوامل بازار در سراسر کشور از ارسال سفارش- های خرید و فروش مطّلع می شوند.
۲) ارسال سفارش های خرید و فروش بلافاصله روی قیمت ها اثر خواهد گذاشت.
۳) قیمت در سراسر جغرافیای الکترونیک این بازار واحد خواهد بود.
۴)وجود سازمان رسمی عملیات پس از معاملات، ریسک تسویه و تهاتر را به صفر خواهد رساند و همه فعّالان مطمئن خواهند بود وجه حاصل از فروش را دریافت یا ارز خریداری شده را تحویل خواهند گرفت.
۵) سفارش های خرید و فروش در لحظه به موتور اصلی معاملاتی ارسال و هر سفارش در صورت اهمیّت و بزرگی تأثیر خود را روی قیمت خواهد گذاشت.

در مجموع کشف قیمت، افشاء و انتشار آن کاملاً شفاف شده و مکانیزم حراج الکترونیک در این بازار ایجاد خواهد شد.

حال اگر معاملات تحویل آتی یک یا چند ارز مهم در این بازار طراحی و اجرا شود، چه اتفاقی خواهد افتاد؟

۱) مصرف کنندگان عمده ارز که عموماً واردکنندگان هستند، با خرید قراردادهای آتی مقادیر مورد نیاز از رشد قیمت ارز در آینده خود را مصون می کنند.
۲) فروشندگان عمده ارز که عموماً صادر کنندگان هستند با فروش قراردادهای آتی مقادیر احتمالی ارزهایی که در آینده به دست خواهند آورد، از نزول قیمت ارز در آینده خود را مصون می کنند.
۳) معاملات روزانه روی این قراردادهای آتی باعث کشف نرخ های تحویل ارز در سررسیدهای اصلی در آینده شده و بهترین سینگال برای کشف قیمت فعلی ارز خواهد بود.
۴) معامله گران روزانه به نیّت کسب سودهای کوتاه مدت وارد این بازار شده به نقدشوندگی و بالابردن حجم معاملات که باعث کشف قیمت بهتر و دقیق تر می شود، کمک می کنند.
۵) امکان اعطای دسترسی به فعّالین خارجی مانند بانک های بین المللی و صرّافان خارج از ایران برای معاملات آتی در این بازار به راحتی فراهم می شود.

از دیدگان مقامات ناظر خصوصاً بانک مرکزی وجود این بازار چه فایدهای دارد؟

۱) درمعاملات نقد مقامات ناظر با رصد لحظه ای سفارش های خرید و فروش از اقصی نقاط کشور یا خارج از ایران از کمبود یا مازاد نیاز ارز در هر منطقه مطلّع می شوند.
۲) درصورت بالارفتن کفه تقاضا با عرضه ارز برای تحویل فوری (مثلا ۲۴ یا ۴۸ ساعت آینده) امکان جوابگویی به تقاضای بازار بصورت لحظه ای و دقیق برای ناظر ایجاد می شود.
۳) فعّالین رسمی این بازار (کارگزاران، صرّافان، بانک ها) صرفاً با مجوز مقام ناظر به این سامانه دسترسی داشته و به میزان تضامین تودیع شده نزد این بورس یا اطاق پایاپای آن اجازه معامله دارند.
۴) در صورت بالارفتن بیش از حد کفه عرضه و پایین آمدن قیمت نقد، امکان خرید مجدد ارزها از بازار به صورت کالاً شفاف و تمیز برای ناظر امکان پذیر می شود.
۵) در صورت طراحی و اجرای قراردادهای تحویل آتی ارز، بانک مرکزی با بازی و مانور روی قیمت ها و موقعیّت های خود در تحویل آتی یک، سه و شش ماهه ارزها به راحتی و با کمترین هزینه و ریسک امکان مدیریت قیمت و ارسال سیگنال به بازار برای آینده را خواهد داشت.

بدیهی است اجرای واقعی این طرح ملی که باید حداقل در سه دهه گذشته اجرا می شد، جزئیات بسیار زیاد فنی و عملیاتی دارد که از حوصله این مقاله خارج است.

حال که با تصویب شورای عالی بورس مقرّر است بورس ارز به صورت یک تابلوی مجزا در شرکت بورس کالای ایران طرّاحی و اجرا شود، لازم است همه دلسوزان ایران اسلامی و همه کسانی که برای شفافّیت، رسمیّت و سلامت قیمت گذاری کالاهای اساسی مسئول هستند، ضمن همراهی و کمک به سازمان بورس، بانک مرکزی و شرکت بورس کالای ایران اهتمام ویژه ای به خرج داده تا ان شاءالله بعد از لغو تحریم ها و بازگشایی فضای داد و ستد بین المللی تا پایان سال ۹۵ این بورس مهم و ملّی هم به بورس های رسمی دیگر کشور بپیوندد.