در دو سال گذشته رقابت شدیدی بین بانک ها برای جذب سپرده به وجود آمده است. هر یک از بانک ها برای جذب سپرده بیشتر اقدام به پیشنهاد سودهای بالاتر برای سپرده گذاران نموده اند. کار به جایی انجامید که در برخی از مواد نرخ سود سپرده در برخی از بانکها حتی به 28 درصد نیز رسید. اما انچه مسلم است بانک ها نمی توانند تسهیلات خود را به نرخی ارائه نمایند که هم سود سپرده گذاران را پوشش دهد و هم منافعی برای بانک و در واقع سهامداران بانک باقی بماند.

 

روش کار در بانکداری اسلامی در ایران به این گونه می باشد که بانک ها به سپرده گذاران خود نرخ سود علی الحسابی را پیشنهادکرده و در طول دوره همین نرخ سود علی الحساب را به سپرده گذاران پرداخت می نمایند. بانک از محل سپرده های جذب شده شروع به ارائه تسهیلات و سرمایه گذاری می نماید. در پایان دوره درآمد حاصل از ارائه تسهیلات و سرمایه گذاری ها را محاسبه کرده و کارمزد حق الوکاله خود را که در بانکهای مختلف از 2 تا حداکثر 3 درصد مجموع سپرده ها می باشد، را به عنوان حق الوکاله برای خود برمی دارد. اگر سود واقعی ایجاد شده بیش از سود علی الحسابی باشد که به سپرده گذاران پرداخت می شود، دوباره مبلغی به تفاوت سود قطعی با سود علی الحساب به حساب سپرده گذاران واریز می شود.

متاسفانه در چند سال اخیر در یک رقابت نا سالم بانکها به شدت و به صورت کاملاً غیر مسئولانه نرخ سود علی الحساب سپرده های بانکی را افزایش داده اند و کار به جایی رسیده است که در اکثر بانکها سود قطعی محقق شده کمتر از سود علی الحساب پرداخت شده به سپرده ها بوده است و بانک قسمتی از حق الوکاله خود را نیز به سپرده ها گذاران پرداخت می کند و در واقع باعث انتقال منافع از سهامداران (به ویژه سهامداران خرد) به سپرده گذاران می شود.

در جدول زیر سود قطعی قابل پرداخت به سپرده ها و هم چنین سود علی الحساب پرداخت شده سپرده ها در سال 1393 برخی از بانک آورده شده است. همانطور که مشاهده می شود در همه آنها سود علی الحساب پرداخت شده از سود قطعی قابل پرداخت به سپرده گذاران بیشتر بوده و درواقع بانک ها سود زیادی به سپرده های خود پرداخت نموده اند.

2015-12-28_170046

علاوه بر پرداخت سود علی الحساب بالا به سپرده گذاران، بانک ها در شرایط فعلی اقتصاد با حجم بالای مطالبات غیر جاری مواجه می باشند. که باعث ایجاد حجم بالای هزینه های مشکوک الوصول شده است و در سال های آینده نیز بسیاری از این مطالبات غیرجاری به مطالبات مشکوک الوصول و سوخت شده تبدیل خواهند شد. هزینه مطالبات مشکول الوصول جزئی از هزینه های بانک محسوب می شود این رقم قابل انتقال به سپرده گذاران نیست و هزینه آن از منافع سهامداران پرداخت می شود بنابراین یکی از دلایل زیانده شدن بسیاری از بانکها نیز وجود هزینه های بالای مشکول الوصول می باشد.

در حال حاضر صنعت بانکداری با وجود پرداخت سود سپرده بالا به سپرده گذاران، صنعتی با سود آوری مناسب محسوب نمی شود و سوال اینجاست که چرا بانک مرکزی وارد عمل نمی شود و به بانک ها اجازه می دهد با وجود زیان، اقدام به جذب سپرده به هر قیمتی نمایند. این اقدام برخی از بانکها، هم به صنعت بانکداری آسیب می زند و هم با افزایش نرخ تسهیلات، تولیدکننده واقعی را از نفس انداخته است.

بانک مرکزی می تواند با نگاهی با صورت های مالی بانکها به سادگی بانک ها و موسسات مشکل دار را شناسایی کرده و از ابزارهای خود مانع از ادامه این مسیر خطرناک شود.

البته سپرده گذاران نیز باید هوشیار باشند چرا که بانک و موسسه مالی که به خود و سهامدارانش رحم نمی کند و با نرخ های بسیار بالا اقدام به جذب سپرده می نماید، قطعا قابل اعتماد نیست، چرا که در بلند مدت این رویه نمی تواند ادامه یابد و دود این اقدام به چشم سپرده گذاران نیز خواهد رفت و نباید برای چند درصد سود بیشتر هر درجه ای از ریسک را پذیرفت. همانطور که در چند ماه گذشته چند موسسه اعتباری نتوانستند تعهدات خود را در قبال سپرده گذاران انجام دهند.