مرتضی ایمانی‌راد

به نظر می‌رسد که ارز پتانسیل بالایی برای حرکت منابع از سیستم بانکی دارد. یکی از مهم‌ترین دلایل من این است که پتانسیل تغییرات و نوسانات نرخ ارز بالاست و دلیل بالا بودن این نوسانات هم این است که درآمدهای ارزی در کشور پایین است و پیش‌بینی می‌شود که کماکان پایین بماند. 

در نتیجه پیش‌بینی می‌شود نرخ ارز هم کماکان تمایل به افزایش داشته باشد. بر اساس نوسانات متغیرهای جهانی، به خصوص بالا ماندن قیمت دلار در بازارهای جهانی، پیش‌بینی می‌شود که قیمت نفت پایین بماند. در نتیجه حجم صادرات غیر‌نفتی کاهش یافته و دریافتی‌های ارزی کشور پایین می‌آید. از طرف دیگر صادرات غیر‌نفتی هم به شدت کاهش می‌یابد، چون بخشی از صادرات غیر‌نفتی در واقع نفتی است و آن بخشی هم که نفتی نیست، به نوعی به نفت وابسته است. نتیجه همه این بحث‌ها این است که نرخ دلار تمایل زیادی به افزایش پیدا خواهد کرد و امیدوارم این مشکل پیش نیاید چون این مساله همراه خواهد شد با ورشکستگی طیف قابل توجهی از بانک‌ها که با بهره‌وری پایین و نسبت کفایت سرمایه پایین کار می‌کنند.

از طرف دیگر با توجه به کمبود تقاضا و بالا رفتن شدید شاخص استطاعت مسکن (‌affordability index‌) احتمال سرعت گرفتن نرخ مسکن کم است. ضمناً افزایش عرضه مسکن بالاست و همین مساله موجب می‌شود در بخش مسکن شاهد تحرک قابل توجهی نباشیم.

تنها یک بخش دیگر می‌ماند و آن هم طلاست. طلا از یک طرف به بازارهای جهانی وابسته است و از طرف دیگر به بهای دلار در بازارهای ایران. حرکت هر یک از این دو قیمت طلا را هم متاثر خواهد کرد. در این رابطه سوال مهم این است که آیا طلا به‌طوری تغییر خواهد کرد که بخشی از نقدینگی را از بانک‌ها روانه بازار طلا کند.

اخیراً شاهد رشد صعودی طلا در بازارهای جهانی و در بازار آتی در ایران هستیم. سوالی که ذهن هر سرمایه‌گذاری را درگیر می‌کند این است که این افزایش قیمت آیا شروع یک روند صعودی است یا اینکه به‌زودی اصلاح قیمتی طلا شروع خواهد شد. قبل از اینکه در این باره بحث شود، لازم است تاکید کنم طلا یکی از پرنوسان‌ترین و در نتیجه پرریسک‌ترین ابزارهای معاملاتی در بازارهای مالی جهان است.

طلا در بازارهای جهانی از منظر اقتصاد بین‌الملل (و نه از منظر اقتصاد بخشی) دو علت برای تغییر دارد. یکی تغییرات دلار است. یعنی هر چه دلار آمریکا (بهتر است بگوییم شاخص دلار آمریکا در بازارهای جهانی dollar index) تقویت شود طلا کاهش می‌یابد و هر چه تضعیف شود، طلا افزایش قیمت را تجربه می‌کند. مهم‌ترین دلیل همبستگی منفی دلار و طلا در این است که بخش بسیار مهمی از طلا (چه طلای فیزیکی و چه طلای الکترونیکی) با دلار آمریکا معامله می‌شود و طبیعی است که وقتی دلار بالا می‌رود قیمت طلا کاهش می‌یابد. اگر منحنی دو سه سال اخیر طلا و دلار را با هم روی یک نمودار نشان دهید متوجه این ارتباط منفی و بسیار قوی می‌شوید.

دلیل دوم به خاصیت پوشش ریسک طلا برمی‌گردد. طلا به دلیل انعطاف‌پذیری قیمتی و نقدشوندگی و بین‌المللی بودن آن و سادگی نقل و انتقال آن ابزاری بسیار خوب برای پوشش ریسک شده است. مثلاً وقتی تورم در اقتصاد در حال افزایش است، تبدیل پس‌اندازها به طلا مانع از کاهش ارزش پس‌انداز می‌شود. یعنی خرید طلا و همراهی‌اش با تورم موجب می‌شود که سرمایه‌گذار بتواند قدرت خرید خود را با خرید طلا حفظ کند.

طلا نه‌تنها پوشش ریسک خوبی برای تورم است، بلکه می‌تواند نوسانات بازار را هم پوشش دهد. مثلاً در زمان‌هایی که نوسانات بازارها زیاد می‌شود، به خصوص اگر این نوسانات در بازار ارزی بیشتر باشد، طلا به عنوان جایگزینی مناسب نقش خود را بازی می‌کند. یعنی مردم به جای ارز بیشتر طلا می‌خرند. گذشته از اینها طلا ریسک‌های سیاسی را هم پوشش می‌دهد. یعنی اگر در کشوری یا منطقه‌ای ریسک سیاسی و تنش‌های بین‌المللی افزایش یابد، قیمت طلا بالا می‌رود.

حال اگر به شرایط امروز جهان نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که ریسک تورم وجود ندارد ولی هم ریسک سیاسی (در منطقه خاور‌میانه) افزایش یافته و هم بازار سهام و ارزهای بین‌المللی از ابتدای سال ۲۰۱۶ با نوسانات شدیدی همراه بوده‌اند. در نتیجه در این شرایط تقاضای هجینگ (پوشش ریسک) طلا افزایش یافته است و به همین دلیل است که قیمت آن در چند هفته اخیر در حال افزایش بوده است.

چیزی که قابل پیش‌بینی است این است که نوسانات بازارها به نظر می‌رسد که در سال ۲۰۱۶ ادامه یابد. این به معنی افزایش این نوسانات نیست. بلکه نوسان در بازار هست. در این صورت تقاضا هم برای طلا در بازارهای جهانی باقی خواهد ماند. از طرف دیگر ریسک منطقه خاور‌میانه و پیش‌بینی استمرار آن در سال ۲۰۱۶ تقاضا و بازار را برای طلا گرم نگه می‌دارد. لذا از این منظر هم انتظار کاهش تقاضا وجود ندارد.

در این صورت برای پیدا کردن جهت قیمت طلا باید جهت دلار آمریکا را هم پیدا کنیم. اخیراً آمارهای اقتصادی در آمریکا همانند سال ۲۰۱۵ امیدوار‌کننده نیست. از سال ۲۰۱۵ مشخص بود که مشکلات اقتصادی جهان آمریکا را بدون تاثیر نخواهد گذاشت. به نظر می‌رسد روند صعودی دلار متوقف شده است و حتی احتمال کاهش بیشتر آن در مابقی سال ۲۰۱۶ میلادی می‌رود. این خود محرک خوبی برای افزایش قیمت طلاست.

اگر همه این مسائل را جمع‌بندی کنیم، نتیجه می‌گیریم که طلا وضعیت خوبی در سال آینده چه در جهان و چه در ایران دارد. اینکه آیا طلا یک رالی صعودی را آغاز کرده است، بسیار بعید می‌دانم. احتمال نوسانات بیشتر دلار در سال ۲۰۱۶ را زیاد می‌دانم و اینکه در نهایت روند عمومی قیمت طلا در سال ۲۰۱۶ صعودی باشد بسیار محتمل است. هر‌چند که این صعود همواره با اصلاحات قیمتی زیاد خواهد بود.

روی هم رفته طلا به عنوان یک ابزار سرمایه‌گذاری بلند‌مدت در سال ۱۳۹۵ جایگاه خوبی خواهد داشت. نتیجه این بحث این است که طلا هم جاذبه‌های خوبی برای سال ۱۳۹۵ دارد ولی با توجه به کوچک بودن بازار طلا نقدینگی زیادی را نمی‌تواند جذب کند.

آخرین آلترناتیو سرمایه‌گذاری برای امکان خروج نقدینگی خرید اوراق خزانه است که به تازگی توسط دولت انتشار یافته است و جایگزین مناسبی برای سپرده بانک‌ها به شمار می‌رود. در شرایط فعلی این اوراق حجم بالایی ندارند و از طرف دیگر هنوز از نظر فرهنگی برای مردم جا نیفتاده است. بنابراین به این زودی به عنوان یک آلترناتیو قوی سرمایه‌گذاری به حساب نمی‌آیند.