معاون سازمان بورس: شاخص ها را مهندسی نمی کنیم

سایه فتحی:  اولین روز معاملات تالار شیشه‌ای بورس تهران در هفته جاری روز تاریخی دیگری این بار بر مدار مثبت با جهش 1292 واحدی و بازپس‌گرفتن کانال 38 هزار واحدی را به ثبت رساند. درحالی‌که در یک‌ماه گذشته به زعم کارشناسان، بازار سهام تحت تاثیر مسایل اقتصادی و غیراقتصادی چون ابهام در اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها، نوسانات ارزی و تحمیل موج جدید فشارهای بیرونی در حوزه غیراقتصادی شاخص بورس در فاز استراحت به‌سر می‌برد و بیشتر با افت مواجه بود. اما روز شنبه بازگشایی نماد شرکت پالایش نفت اصفهان خواب از سر فعالان بازار سهام ربود. رشد شگفت‌انگیز نماد «شپنا» و تاثیر آن در شاخص بورس هرچند امیدها را به بازار سرمایه برگرداند اما با توجه به اقدامات قبلی سازمان بورس در توقف نمادهای لیدر بازار و سلیقه‌ای عمل کردن این سازمان در بازگشایی برخی از این نمادها و ایجاد محدودیت با ابزارهای کنترلی در بازار سرمایه به نگرانی‌هایی بیشتر درخصوص مهندسی شاخص در بین فعالان این بازار دامن زد. هرچند مسوولان سازمان بورس این شائبات را تکذیب کرده‌اند و معتقدند که این سازمان در حیطه اختیارات قانونی به بازار سرمایه ورود کرده است. به این بهانه با «محمود‌رضا خواجه نصیر» معاون سازمان بورس و رییس اداره بورس‌ها و بازارهای سازمان بورس و اوراق بهادار به گفت‌وگو پرداختیم و او درباره تمام شائبات و ابهام موجود در عملکرد سازمان بورس پاسخ می‌دهد... 
‌ در یک ماه اخیر با توجه به افت و خیزهای شدید شاخص بورس برخی از سهامداران و کارگزاران به‌کرات از دخالت سازمان بورس در بازار سرمایه در جهت کنترل شاخص، در محافل خبری یا با ارسال نامه‌هایی به مسوولان نظارتی چون مجلس سخن گفته‌اند و از عملکرد سازمان بورس گلایه کرده‌اند. آیا سازمان بورس اعتراضات فعالان بازار سرمایه را وارد می‌داند؟ 
خیر. سازمان بورس هر اقدامی انجام می‌دهد بر اساس اختیارات قانونی است. این سازمان بر اساس ماده 7 قانون بازار بورس و اوراق بهادار علاوه بر نقش نظارتی، دو وظیفه اتخاد تدابیر پیشگیرانه برای جلوگیری تخلفات در بازار و حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران را بر عهده دارد. لذا سازمان بورس براساس جایگاه قانونی به‌عنوان نهادی عمومی غیردولتی مستقل باید عملکردش مبتنی بر وظایف قانونی باشد. این سازمان نمی‌تواند خارج از وظایف قانونی خود تصمیم‌گیری و اقداماتی را انجام دهد. در بسیاری از موارد جریان‌ها و روندهایی در بازار اتفاق می‌افتد که ممکن است از دید عموم سرمایه‌گذاران و فعالان بازار بی‌مورد و بی‌اشکال باشد اما سازمان بورس وظیفه دارد در صورت مشاهده موارد خارج از چارچوب قانون در بازار ورود کند. 
‌ یعنی ورود سازمان در بازار سرمایه و ایجاد محدودیت برای کنترل بازار کاملا قانونی است؟ 
 ایجاد کنترل و محدودیت در دیگر حوزه‌های نظارتی براساس اختیارات قانونی پذیرفته شده است. مانند پلیس که وظیفه دارد در برخی مواقع محدودیت‌هایی ایجاد کند تا به صورت عمومی امنیت فضایی‌ای که تحت نظارت دارد را حفظ کند. در قانون بازار سرمایه نیز سازمان بورس وظایف نظارتی برعهده دارد و گاهی ممکن است اقداماتی را در جهت حفظ فضای شفاف بازار انجام دهد که به هر شکل اثرات کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلند‌مدت نیز بر روند بازار دارد. به‌هر‌ترتیب رسالت سازمان بورس حفظ فضای منصفانه و شفاف معاملات است. بر این اساس سازمان بورس هر زمان باتوجه به اختیارات قانونی لازم باشد در بازار ورود می‌کند. به‌هرحال ممکن است بعضا برخی از اقدامات سازمان بورس به مذاق عده‌ای خوش نیاید. مخصوصا در شرایطی که بازار با رشد افزایش قیمت ممتد مواجه است این امکان وجود دارد به نوعی با موارد دیگر همبستگی پیدا کند و روند افزایش غیرمعقولی فارغ از ارزش و ماهیت اوراق بهادار رخ دهد. باید در این شرایط سازمان بورس در بازار ورود پیدا کند و با ابزارهای نظارتی که در اختیار دارد مانع شکل‌گیری این روندها شود. 
‌ با این اوصاف در اوایل دی‌ماه که شاخص با رشد افزایشی بی‌سابقه همراه شد سازمان بورس به علت نگرانی از شکل‌گیری فضای غیرمعقول در معاملات و حبابی‌شدن قیمت‌ها در بازار سرمایه با توقف نمادهای جلودار بازار، ورود پیدا کرد؟ 
نمی‌توان گفت به علت جلوگیری از پدید آمدن حباب در بازار سرمایه در اوایل دی‌ماه سازمان بورس برخی از نمادها را متوقف کرد. شاخص بورس متاثر از نماد بیش از 300 شرکت است. در آن مقطع تنها شش‌ نماد آن براساس فاکتورهای مشخص و قانونی متوقف شدند. این نمادها عمدتا شرکت‌های پتروشیمی و پالایشگاهی بودند که در یک دوره کوتاه مدت افزایش قیمت 20 تا 30 درصد مواجه شدند. نسبت قیمت به درآمد این شرکت‌ها در مقایسه با دیگر شرکت‌های داخل در این صنعت رشد قابل توجهی داشت. بنابراین به‌نظر می‌رسید که این شرکت‌ها اطلاعاتی دارند که افشا نشده است. یا شایعات پیرامون آنها در بازار مطرح بود که چندان با واقعیت مطابقت نداشت. لذا وظیفه سازمان بورس ایجاب می‌کرد تا اقدامات لازم را انجام دهد. بنابراین این نمادها متوقف شدند تا زمانی‌که اطلاعات شفاف را ارایه دهند و پس از آن بازگشایی شوند. اکنون هم تعدادی از این نمادها باز‌شده‌اند و مشاهده کردیم برخی از آنها اطلاعاتی داشتند که این اطلاعات افشا نشده بود و به‌طور طبیعی این امکان وجود داشت برای سرمایه‌گذاران ابهام داشته باشد و در تصمیم‌گیری آنها در بازار خلل ایجاد کند. 
‌ اتفاق اخیر درخصوص بازگشایی نماد پالایش نفت اصفهان پس از مدت طولانی که در توقف بود بازار را با رشد 5/3 درصدی با 1292 واحد که 1098 واحد مثبت شدن شاخص تنها مربوط به رشد قیمت نماد «شپنا» بود مواجه کرد که به این شائبات دامن زده است که سازمان بورس درحال مهندسی شاخص است. آیا هدف سازمان بورس کنترل بازار از طریق تمرکز بر شاخص بورس است؟ 
مباحثی که درباره مهندسی شاخص مطرح می‌شود به‌نظرم ارزش بحث کردن ندارد. شاخص ارزشی جز اینکه روند عمومی بازار را نشان می‌دهد برای سازمان بورس ارزشی ندارد. شاخص تنها یک نماگر دارد و دلیلی ندارد سازمان بورس بر عدد شاخص تمرکز کند. بازگشایی و بسته شدن نمادها نیز به زمان شفاف شدن اطلاعات برای سرمایه‌گذاران بستگی دارد. شاید برخی ادعا کنند به نسبت سایر بورس‌های پیشرفته یا در حال توسعه در دنیا تعداد دفعات توقف و بازگشایی نمادها در بورس ما بیشتر است یا اینکه تاثیرات آن در بازار سرمایه بالاست. به‌طور طبیعی این مسایل را نمی‌توان انکار کرد چرا که بازار سرمایه کشور به‌هرحال هنوز نواقصی دارد. برخی از شرکت‌ها به اندازه کافی سهم شناور آزاد ندارند یا در برخی شرکت‌ها سهامداران حقوقی به‌موقع به بازار، ورود پیدا نمی‌کنند و این امر ممکن است بعد از اینکه اطلاعات با تاخیر منتشر شود باعث شود سهامداران خرد ضرر کنند. اینکه با توجه به اقدامات اخیر سازمان بورس از روند افزایشی شاخص کاسته شود یا برعکس، به این معنا نیست که مهندسی شاخص در حال رخ دادن است. به جرات می‌توانم بگویم سازمان بورس به دنبال تمرکز بر شاخص نیست و برخلاف بخشی از بازار که عدد شاخص برای آنها مهم است برای سازمان بورس تک‌تک شرکت‌ها مهم است و تمام آنها به‌طور مستقل مانیتور می‌شوند. البته ممکن است روندهای بازار برای سازمان بورس در مجموع اهمیت داشته باشد اما این امر منحصر‌به تمرکز بر شاخص که بازار را از این طریق کنترل کند، نیست. بازار سرمایه به دلیل فضای عمومی حاکم در بازارهای موازی چون افزایش نرخ ارز، تورم و تشدید تحریم‌ها با بحران مختلفی مواجه شد که هر کدام از آنها اگر با تدابیر بموقع سازمان بورس مواجه نمی‌شد ممکن بود بازار سرمایه را با بحران‌های مالی روبه‌رو می‌کرد که کل بازار سرمایه را زیر سوال می‌برد. 
‌ یعنی اقدامات سازمان بورس در جهت حمایت از بازار سرمایه باعث شد تا باتوجه به بحران نوسانات ارزی و تورم و اثرات مسایل غیراقتصادی بازار با بازدهی و رشد مواجه شود؟ 
اگر توجه کنید در ابتدای سال در مقطعی بازار سرمایه در رکود و کمتر کسی حاضر به سرمایه‌گذاری بود سازمان بورس با جذب حمایت حقوقی‌ها و صحبت با بانک‌ها و طراحی ابزارهایی چون بیمه سهام اعتماد را به بازار سرمایه بازگرداند. در این شرایط و نابسامانی دیگر بازارهای اقتصادی بازار سرمایه روند مطلوب و رو به‌رشدی را با توجه به اتخاذ تدابیر لازم از سوی نهاد نظارتی را طی کرده است. بنابراین در زمانی‌که احساس می‌شود بازار با رشد فزاینده مواجه است، سازمان بورس با ورود در آن و اتخاذ تصمیمات قانونی مانع برهم خوردن تعادل بازار و حفظ فضای ثبات بازار است. باید نگاه‌ها در بازار سرمایه بلندمدت و کلان باشد. متاسفانه برخی از سهامداران و کارگزاران منافع کوتاه‌مدت را در نظر می‌گیرند و به همین جهت ممکن است گلایه داشته باشند. 
‌ برگردیم به موضوع بازگشایی نماد پالایش نفت اصفهان. آیا افزایش قیمت این شرکت تحت تاثیر مسایل هیجانی در بازار سرمایه روز شنبه به وجود آمده است؟ 
توجه کنید شاخص از ابتدای امسال از 24‌هزار‌واحد به 38‌هزار‌واحد رسیده و نزدیک به 14‌هزار‌واحد رشد کرده است. در حدود 60 تا 70‌درصد رشد شاخص را نشان می‌دهد. به هرشکل با توجه به مسایل رشد نرخ ارز در برخی از نمادهای حوزه پتروشیمی و پالایشگاهی میزان رشد شاخص به بیش از صد‌درصد می‌رسد. در مورد پالایشگاه اصفهان باید گفت به‌ هر ترتیب با توجه به وضعیت صنعت و افزایش نرخ محصولات که بخشی از آن متاثر از تغییرات نرخ ارز بوده است، سود پیش‌بینی‌شده این شرکت به میزان قابل توجهی افزایش یافته و همچنین نسبت قیمت به درآمد آن نیز معقول است. بنابراین نمی‌توان گفت این رشد غیرمنطقی است، قطعا اگر اطلاعات داده شده شفاف نبود، سازمان بورس اجازه بازگشایی این نماد را نمی‌داد. به‌نظر نمی‌رسد رشد قیمت سهام این شرکت تحت تاثیر عواملی هیجانی رخ داده باشد چرا که روند قیمت‌گذاری مناسب بوده و بیش از 12‌میلیون سهم معامله شده است. این شرکت یکی از شرکت‌های بزرگ بورس است و افزایش 240‌درصدی قیمت آن نیز تاثیر قابل‌‌توجهی بر شاخص در روز شنبه گذاشت. در مدتی هم که نماد بسته بود، دایما سازمان بورس درحال بررسی اطلاعات بود تا با شفاف شدن و ثبات در درآمدهای این شرکت اقدام به بازگشایی نماد آن کند. اکنون هم سهامداران درست است ماه‌ها چشم انتظار بودند اما این رشد قیمت بی‌سابقه و سوددهی شرکت پس از بازگشایی در مقطع مناسب باعث شده تا از این امر ابراز خشنودی کنند و طعم شیرین سرمایه‌گذاری خود را بچشند. 
‌ با این اوصاف سهامداران باید منتظر بازگشایی دو نماد بزرگ متوقف‌شده پالایشگاه تهران و بندرعباس در چند روز آینده باشند؟ 
سازمان بورس در تلاش هست تا با شفاف شدن اطلاعات این دو شرکت هر چه زودتر نماد آنها را بازگشایی کند. البته باید توجه کنیم که در حال حاضر به علت نوسانات ارزی و افزایش نرخ ارز و همین‌طور تعاملات این شرکت‌ها با مشتریان و تغییر نرخ خوراک و محصولات این شرکت‌ها از جمله شرکت‌های پرریسک هستند. بنابراین هرگونه تغییر در مسایل این شرکت‌ها می‌تواند ابهام در سرمایه‌گذاری به وجود آورد بنابراین از حساسیت بسیار بالایی برخوردارند و سازمان بورس باید بسیار دقیق بر این مسایل باشد چرا که اگر این شرکت‌ها تنها سود را لحاظ کنند اما اطلاعات مربوط به قیمت‌ها و هزینه‌هایشان را افشا نکنند، ممکن است به ضرر سرمایه‌گذاران تمام شود. بنابراین به محض اینکه این شرکت‌ها اطلاعات قابل قبول و نسبتا شفاف در اختیار سازمان بورس بگذارند نماد این شرکت‌ها بازگشایی خواهد شد. اما هنوز پالایشگاه بندرعباس اطلاعات لازم را در اختیار‌مان قرار نداده و پالایشگاه تهران نیز چندین بار در اطلاعات خود تغییر رقم سود اعلام کرده است و منتظریم تا به ثباتی در رقم سوددهی برسد و این نماد نیز قابل بازگشایی شود. 
‌ در مورد ایجاد محدودیت سازمان بورس در خرید اعتباری کارگزاران مسایلی مطرح شده است، آیا واقعا سازمان بورس با ایجاد محدودیت‌ها ترمز بازار را کشید؟ 
به‌طور قاطع این مسایل در مورد کشیدن ترمز بازار و مهندسی شاخص را تکذیب می‌کنم. دستورالعمل محدودیت در خرید اعتباری کارگزاران از سال 90 مطرح شد و زمان می‌برد تا نهایی و آماده اجرا شود. از سوی دیگر برخی از کارگزاران نیز در روند معاملات اعتباری از قوانین و مقررات مطمئنی برخوردار نبودند، این مسایل ریسک‌های بالایی در بازار ایجاد کرده بودند و بخشی از مشکلات بازار به عملکرد نامناسب کارگزاران در تخصیص اعتبارات برمی‌گشت. ممکن بود یک اشتباه در تخصیص اعتبار باعث شود بازار سرمایه نیز با چالش مواجه شود. بنابراین وظیفه سازمان بورس در تدوین و مقررات و نظارت بر بازار ایجاب می‌کرد تا این بخش را ساماندهی کند و نظام به آن دهد. با توجه به اینکه این مساله همزمان با زمان رشد بازار سرمایه بود، باعث شد تا روند معاملات را تحت تاثیر قرار دهد چرا که بخشی از سرمایه‌گذاران را از بازار خارج می‌کرد. بنابراین در هر زمان دیگر هم این دستورالعمل ابلاغ می‌شد، بازهم عده‌ای گلایه می‌کردند. تازه فعالان بازار باید خشنود باشند که در بازار مثبت این دستورالعمل ابلاغ شد چرا که اگر در بازار منفی این محدودیت ایجاد می‌شد تاثیر شدیدی بر افت معاملات داشت و حتی منجر به ضرر برخی از سرمایه‌گذاران در بازار می‌شد. اتفاقا این دستورالعمل در بهترین زمان ابلاغ شد. اکنون حساسیت‌های بی‌موردی در میان برخی کارگزاران ایجاد شده است که باید این مسایل کنار گذاشته شود چرا که سازمان بورس به دنبال قانونمند‌کردن و حفظ فضای شفاف بازار سرمایه است. فعالان بازار نیز نباید هر اقدام سازمان را مبنی بر محدود کردن فضا تصور کنند و با حب و بغض با این اقدامات برخورد کنند. سازمان بورس وظایف قانونی خود را باید انجام دهد و فعالان بازار نیز باید از نگاه عامیانه نسبت به اقدامات سازمان بورس بپرهیزند. 
‌ در مجموع با توجه به بحران اقتصادی در پی تلاطمات ارزی و تبعات اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها و مسایل غیراقتصادی چون تحمیل فشارهای بیرونی روند بازار سرمایه را چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟ 
اثر اتفاقات محدود‌کننده بر فعالیت‌های اقتصادی چون تحریم‌ها و تشدید تورم به‌طور طبیعی بر بازار سرمایه تاثیر دارد البته در سال‌های اخیر این مسایل در بازار وجود داشته است. به هرحال کاهش فعالیت‌های تولیدی ممکن است بخشی از شرکت‌ها را با چالش مواجه کند که طبعا بر بازار سرمایه تاثیر دارد. در مقابل برخی از شرکت‌ها در شرایط موجود چون افزایش نرخ ارز و افزایش قیمت محصولات می‌توانند بازهم با سوددهی همراه شوند. از طرف دیگر کاهش واردات در برخی موارد که تولید داخلی وجود دارد اقبال به محصولات داخلی را ایجاد می‌کند. بنابراین فرصت سرمایه‌گذاری حتی در این شرایط فراهم است. بسیاری از صنایع تولید داخل که به دلیل رشد واردات با مشکل مواجه بودند و کم‌بازده شدند، می‌توانند از این فرصت استفاده کنند تا با تامین نیازهای داخلی با سودآوری مواجه شوند. در یک‌سال اخیر شرکت‌های مواد غذایی داخلی از این فرصت استفاده کرده‌اند تا در غیاب شرکت‌های خارجی به نیازهای داخلی پاسخ دهند و برای اولین بار به سمت سوددهی حرکت کردند. در مجموع نگران آینده بازار سرمایه شخصا نیستم چرا که معتقدم بورس کشور با سال‌های اوایل دهه80 متفاوت است و با توجه به حضور شرکت‌های بزرگی چون پتروشیمی‌ها، پالایشگاهی‌ها، فولاد و معدنی‌ها و صنایع متنوع به‌آسانی آسیب نخواهند خورد.