سهمیه‌بندی ارز مبادلاتی
«ارز بی‌ارز» این جمله‌ای است که این روزها در مرکز مبادلات ارزی دهان به دهان می‌چرخد؛ جمله‌ای که بسیاری از واردکنندگان و تامین‌کنندگان کالاهای اساسی از جمله مواد پروتئینی و به‌خصوص گوشت و برنج را مجبور به خانه‌نشینی کرده است. اتفاقی که به گفته یک منبع آگاه نتیجه سهمیه‌بندی ارز مبادلاتی است؛ شیوه‌ای که به گفته وی دولت به واسطه آن به دنبال کنترل تقاضای ارز و مصارف ارزی در بازار است. به هر حال این روزها ارز مرجع قطره‌چکانی تزریق می‌شود و ارز مبادلاتی نیز سفارشی تخصیص می‌یابد.
باور کنید اقتصاد ایران در دل خود داستان‌ها دارد؛ داستان‌هایی از جنس سلیقه‌گرایی و صد البته رانت. رانت در بازار حرف اول را می‌زند و تجارِ بدون رانت باید گوشه عزلت گزینند. بیراه نیست اگر بگوییم جمله معروف «خودی و غیرخودی» به مرکز مبادلات نیز راه پیدا کرده است و غیرخودی‌ها از دریافت ارز مرجع دست شسته‌اند. کالاهای اساسی به سختی ارز مرجع و مبادله‌ای می‌گیرند و اولویت‌های سه به بعد هم که دیگر امیدی به مرکز مبادلات ندارند.
مرکزی که جواب متقاضیان را به سختی می‌دهد، نامطمئن‌بودن ذخایر کالاهای اساسی برایش چندان اهمیتی ندارد و مراجعه به شعبات ارزی بانک‌ها را تنها راه دریافت ارز مبادله‌ای اعلام می‌کنند. بانک‌ها اما از بی‌تفاوتی مرکز مبادلات سخن می‌گویند و شرایط ارزی کشور را نه‌چندان مطلوب ارزیابی می‌کنند.
شاید باور نکنید چهارشنبه هفته گذشته بود که یکی از وارد‌کنندگان شمش فولاد با جمله «ارز بی‌ارز» مواجه شد و در پاسخ به چرایی عدم تخصیص ارز به شمش فولاد «همینی که هست» را تحویل گرفت. براساس این گزارش واردکنندگان برای دریافت ارز مبادله‌ای در صف انتظار که می‌مانند از هر آنچه که اسمش واردات است، پشیمان می‌شوند. قیمت کالاهای اساسی شاید گواهی باشد بر این مهم که ارز مبادله‌ای هم سهمیه‌بندی و واردات برخی از کالاهای اساسی با افت فاحشی روبه‌رو شده است.
گزارش خبرنگار «بهار» از مرکز مبادلات ارزی از سرگردانی واردکنندگان و جواب سربالای مسئولان مستقر در این مرکز دارد. یکی از واردکنندگان شمش فولاد در گفت‌وگو با خبرنگار «بهار» با بیان این مطلب که دولتی‌ها از امکان واردات کالاهای مورد نیاز با ارزهایی به غیر از دلار سخن می‌گویند ولی در عمل چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد، گفت: بیش از یک ماه است که اقدام به ثبت سفارش شمش فولاد کرده‌ایم ولی تاکنون موفق به دریافت کد تخصیص ارز مبادلاتی در این مرکز نشده‌ایم. وی که خود را مسعود معرفی کرد در ادامه با اشاره به نوع ارز درخواستی افزود: ارز مورد تقاضای ما «روبل» روسیه است که نه‌تنها در بیش از یک‌ ماه گذشته موفق به دریافت آن نشده‌ایم، بلکه تقاضای جایگزینی آن نیز بی‌جواب مانده است.
وی با ذکر این نکته که برای دریافت ارز دست به دامن مسئولان وزارت صنعت، معدن، تجارت و بانک مرکزی هم شده‌ایم، ادامه داد: پیگیری‌ها نیز به نتیجه‌ای نرسیده و در نهایت باید قید واردات این محصول را بزنیم. شخص دیگری که خود را احمد معرفی کرد، در گفت‌وگو با «بهار» گفت: بیش از دو ماه از ثبت سفارش برنج ما می‌گذرد ولی در دریافت ارز مبادله‌ای با سدی به نام مرکز مبادلات مواجه شده‌ایم. وی افزود: با راهنمایی این مرکز به شعبه ارزی بانک عامل خود مراجعه کرده‌ایم که متاسفانه با گذشت دو ماه از ارسال پرونده به مرکز مبادلات هنوز با تخصیص ارز مبادله‌ای موافقت نشده است.
وی با اشاره به زمزمه‌هایی مبنی بر کمبود ارز مرجع و مبادله‌ای در کشور خاطرنشان کرد: مهم‌ترین علت نوسانات قیمت برخی از کالاهای اساسی ناهماهنگی و عدم همراهی مرکز مبادلات در تخصیص ارز است که در نهایت کاهش واردات مایحتاج عمومی را به همراه داشته است. احمد با بیان این مطلب که برخی از واردکنندگان نیز با اشراف به این موضوع عرضه کالاهای خود را محدود کرده‌اند، تصریح کرد: این اقدام بانک مرکزی احتکار را در پی داشته است.
به گفته وی یکی از عوامل اصلی گرانی‌های اخیر این اقدام مرکز مبادلات ارزی است که به نوعی خود تحریمی نیز به حساب می‌آید. مجید که خود را یکی از واردکنندگان گوشت معرفی می‌کند نیز در پاسخ به سوال «بهار» گفت: رویت ارز مبادله‌ای مدت‌ها است که آرزو شده است و خبری از وعده‌های داده شده توسط مسئولان نیست.
وی با یادآوری این مهم که ارز مبادله‌ای در گروه‌های کالایی مختلف تنها 10‌درصد تقاضا را پوشش می‌دهد ادامه داد: بیشتر واردکنندگان روغن خام، گوشت، شمش فولاد، مرغ، برنج و دیگر کالاهای اساسی مورد نیاز پشت سد مرکز مبادلات مانده‌اند و بسیاری از آن‌ها قید واردات را زده‌اند. وی در رابطه با گرانی گوشت قرمز در بازار نیز گفت: برخلاف ادعای مسئولان تخصیص ارز مرجع به گوشت مدت‌ها است که متوقف‌شده و ارز مبادله‌ای هم داستان خود را دارد. مجید با انتقاد از محدودیت‌های ایجاد شده در مرکز مبادلات گفت: به نظر می‌رسد ارز مبادلاتی سهمیه‌بندی و تنها کسانی موفق به دریافت این ارز می‌شوند که لابی قدرتمندی با وزارت صنعت معدن و تجارت یا بانک مرکزی داشته باشند.

گرایش واردکنندگان به ارز آزاد و گرانی در بازار
اتفاقات و رانت ایجادشده در بازار، اتفاق بسیار تلخی را در اقتصاد ایران رقم زده است و آن چیزی نیست جز گرایش واردکنندگان به ارز آزاد و شتاب‌گرفتن افزایش قیمت‌ها در بازار. در همین رابطه رییس کمیسیون واردات اتاق ایران می‌گوید: در حالی که متولیان سازمان تجارت نیز از خطرات محدودیت واردات کالا در آینده خبر دارند ولی این سازمان انگار دیگر متولی تجارت در کشور نیست. مجیدرضا حریری در گفت‌وگو با ایسنا، از کاهش 30‌درصدی واردات از سوی بخش خصوصی خبر داد و اظهار کرد: درحالی که آمارها از کاهش 18‌درصدی واردات خبر می‌دهد عمده کاهش آن متوجه بخش خصوصی شده است. وی ادامه داد: اگر واردات بی‌رویه گندم، برنج و کنجاله سویا که از سوی شرکت بازرگانی دولتی وارد شده است را از آمار واردات حذف کنیم نشان می‌دهد که واردات بخش خصوصی بیش از 30‌درصد کاهش داشته است. حریری با بیان این‌که محدودیت‌های ایجادشده در واردات اثرات خود را از تیر ماه سال آینده نشان می‌دهد خاطرنشان کرد: پس از واردات کالاهایی که از قبل ثبت سفارش‌ شده‌اند از تیر ماه سال آینده کمبود کالا را در کشور حس خواهیم کرد.

اختیار تجارت در دست سازمان توسعه تجارت نیست
رییس کمیسیون واردات اتاق ایران با بیان این‌که خود کارشناسان سازمان توسعه تجارت نیز این معضلات و خطرات را حس می‌کنند، گفت: کارشناسانی که مسائل را از دید تجاری می‌بینند با حس کردن خطرات ناشی از محدودیت واردات دنبال راهکارهایی برای حل آن هستند. وی ادامه داد: ولی اتفاق اصلی این است که اختیار تجارت از دست سازمان توسعه تجارت خارج‌شده و این سازمان به‌عنوان نهادی تخصصی در امر تجارت کشور در موارد متعدد به‌خصوص واردات کم‌تر وارد عمل می‌شود. به گفته حریری، طی جلساتی که بخش خصوصی با سازمان توسعه تجارت و کارشناسان آن برگزار می‌کند نمایندگان این سازمان معتقدند که بسیاری از کالاهای اولویت 10 باید ثبت سفارش شوند ولی معلوم نیست اختیار تجارت در دست چه کسی است.
رییس کمیسیون واردات اتاق ایران با تاکید بر این‌که در شرایط فعلی ارزی کالاهای اولویت 10 باید اجازه واردات داشته باشند، تصریح کرد: در حال حاضر واردکنندگان به دنبال دریافت ارز از مرکز مبادله ارزی نبوده و بیشتر خواهان اجازه ثبت سفارش کالا هستند. وی در پایان گفت: واردکنندگان باید ماه‌ها منتظر بمانند تا ارز مورد نیاز خود را از مرکز مبادلات ارزی دریافت کنند لذا بیشتر به دنبال تامین ارز آزاد هستند. اظهارات فعالان بخش خصوصی و واردکنندگان کالاهای اساسی در حالی است که سخنگوی مرکز مبادلات در پاسخ به تماس خبرنگار «بهار» با بیان این مطلب که «امروز جمعه است و من در حال استراحت هستم» تلفن را قطع کرد. در چنین شرایطی که اعتراض واردکنندگان و گزار‌ش رسانه‌ها راه به جایی نمی‌برد شاید دور جدید گرانی‌ها و اعتراض‌های زیرپوستی مردم عاملی باشد برای بازگشتن روند تخصیص ارز در مرکز مبادلات به ریل قانون.