آمارها نشان می‌دهد در اولین ماه سال ۲۰۱۶ میلادی نفت خام برنت‌ به کمترین قیمت خود رسید و در آن زمان هر بشکه با قیمت ۸/۲۷ دلار معامله می‌شد، اما هرچه به پایان سال نزدیک‌تر شدیم قیمت‌ها افزایش پیدا کرد، تا جایی که قیمت نفت رکورد یک سال اخیر خود را شکست و با قیمت ۷۲/۵۵ دلار معامله شد که این افزایش قیمت تا حدود زیادی مدیون توافقی است که میان کشورهای عضو و غیر عضو سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) به وجود آمد.

همان‌طور که اشاره شد قیمت نفت در ابتدای سال ۲۰۱۶ با افت شدیدی مواجه شد و روی مدار سقوط قرار گرفت که می‌توان اصلی‌ترین دلیل آن را عرضه بیش از تقاضا دانست. در علم اقتصاد زمانی که عرضه بر تقاضا فزونی بگیرد، طبیعتا قیمت‌ها شکسته می‌شود و برای تعدیل قیمت باید از میزان تقاضا کاست. اما در مدت اخیر کشورهای صادرکننده نفت به دلیل برخی درگیری‌های سیاسی از این موضوع سر باز زدند. به ویژه کشور عربستان سعودی که در زمان تحریم‌های غرب علیه ایران بیشترین سوء استفاده را از موقعیت حاکم بر بازار نفت کرد و تا جایی که توانست بر میزان تولید نفت خود افزود. اما با روی کار آمدن دولت یازدهم و نهایی شدن توافقات هسته‌ای بار دیگر درهای بازارهای بین‌المللی روی تولیدات ایران گشوده شدند و ایران تلاش کرد تا تولید و صادرات نفت خود را به زمان پیش از تحریم‌ها برساند که در این زمینه تا به امروز موفق هم عمل کرده است. زمانی این موفقیت زبانزد می‌شود که در توافق اخیر کشورهای عضو اوپک حتی یک بشکه هم از سهمیه ایران کاسته نمی‌شود و تا زمانی که ایران به تولید قبل از تحریم‌ها برسد، حق دارد به روند کنونی خود ادامه دهد. با این حال عربستان و عراق چاره‌ای دیگری جز عقب‌نشینی در برابر ایران نداشتند و مجبور به کاهش تولید خود شدند. نباید فراموش کرد که با انقلاب نفت شیل آمریکا، عربستان تولید نفت خود را به‌طور مداوم افزایش داد تا جایی که به رکورد جدیدی از سطح تولید رسید. تولید کردن نفت به هر قیمتی برای عربستان و صنعت نفت جهانی گران تمام شد و موجب شد قیمت نفت سقوط کند و از بشکه‌ای ۱۱۴ دلار که در اواسط سال ۲۰۱۴ به فروش می‌رسید تا مرز ۲۰ دلار کاهش یابد و این اتفاق باعث شد که در سال گذشته عربستان با ۱۰۰ میلیارد کسری بودجه مواجه شود. عوامل افت قیمت نفت تنها به این مورد ختم نمی‌شود. ضعیف شدن اقتصاد کشورهای اروپایی و کشورهای در حال توسعه موجب شد تا توان کافی برای خرید نفت نداشته باشند که در نهایت نخریدن نفت باعث کاهش تقاضا شد. علاوه بر این روی آوردن کشورهای توسعه یافته به صنعت حمل و نقل پاک و انرژی‌های جدید هم در کاهش تقاضا بی تاثیر نبود.

رقبای نفتی تسلیم شدند

بازار آشفته و بی رونق نفت سازمان اوپک را بر آن داشت تا با اجرای سیاستی کارآمد قیمت نفت را افزایش دهد و در بازار نفت تعادل ایجاد کند. به همین منظور سیاست کاهش تولید نفت را در پیش گرفت و به کشورهای غیر عضو نیز درخواست همکاری داد. مذاکراتی از سوی سازمان اوپک در سپتامبر ۲۰۱۶ مبنی بر کاهش میزان تولید نفت صورت گرفت و کشورهای غیر عضو مانند روسیه هم قول همکاری در راستای اجرای این سیاست دادند، اما در این میان کشورهایی بودند که از این تصمیم اوپک راضی به نظر نمی‌رسیدند و سعی در ایجاد موانع کردند. برای مثال کشورهای لیبی، عراق و نیجریه خواستار معافیت از کاهش تولید نفت بودند و در راستای اعتراض خود تولید نفت خود را در اکتبر افزایش دادند، یعنی دقیقا یک ماه پس از مذاکرات برای توافقنامه‌ای که مبنی بر کاهش تولید نفت بود. مشکل تراشی‌های کشورهای مذکور نتیجه‌ای نداد و سرانجام در ۳۰ نوامبر اعضای اوپک برای کاهش تولید نفت به میزان یک میلیون و۲۰۰هزار بشکه نفت در روز توافق کردند. همچنین طبق قولی که کشورهای غیرعضو داده بودند قرار بر این شد که آنها تولید خود را ۶۰۰ هزار بشکه در روز کاهش دهند. دستاورد مثبتی که این توافقنامه برای ایران داشت در این بود که ایران از کاهش تولید نفت مستثنی شد و اوپک پذیرفت ایران تولید خود را به ۳/۹ میلیون بشکه در روز برساند. از نتایج مثبت دیگری که این توافقنامه برای کشور داشته است درآمد بیشتر ایران از فروش بشکه‌های نفتی است؛ همان‌طور که در چند ماه اخیر به سبب این توافقنامه قیمت نفت با افزایش همراه بوده است نتیجتا تاثیر مثبتی در چرخه اقتصاد کشور دارد. افزایش قیمت نفت تاثیراتی مختلفی بر بدنه اقتصادی کشور می‌گذارد. برای کشورهای صادرکننده نفت خام با افزایش درآمدهای نفتی همراه است که به تبع آن افزایش نقدینگی و تقاضای کل اقتصاد و سرانجام تورم ناشی از تقاضا به همراه افزایش تولید و کاهش بیکاری را سبب می‌شود. تصمیم اتخاذشده از سوی اوپک که به کاهش کلی تولید نفت منجر شده است، دستاورد مثبتی می‌تواند برای ایران محسوب ‌‌شود و بر این اساس به افزایش جزئی قیمت نفت می‌توان امیدوار بود.

وضعیت نفت در سال ۲۰۱۷

پس از توافق اوپک مبنی بر کاهش تولید، قیمت نفت افزایش یافت و در حال طی کردن روند صعودی است، اما با توجه به وضعیت آشفته و مبهم جهان از نظر سیاسی، رشد اقتصادی، اختلال در عرضه نفت، تبعیت کشورها از توافق کاهش تولید و نفت شیل آمریکا، پیش بینی می‌شود که در سال ۲۰۱۷ بازار نفت با نوسانات زیادی همراه باشد. بر اساس تحقیقات موسسه کامکو، با رسیدن قیمت نفت به ۵۰ دلار، آمریکا تولید نفت شیل خود را بیشتر می‌کند که این امر باعث می‌شود تا حدی تاثیر مورد انتظار از توافق کاهش تولید اوپک خنثی شود. پیش بینی‌هایی شده است که با افزایش تولید نفت شیل آمریکا، برقراری تعادل و توازن در بازار نفت جهانی تا اواخر سال ۲۰۱۷ به تاخیر بیفتد. با اجرایی شدن توافق کاهش تولید نفت، پیش بینی‌های آژانس بین‌المللی انرژی از کمبود عرضه در بازار در نیمه اول سال ۲۰۱۷ خبر می‌دهد. موسسه کامکو با در نظر گرفتن عواملی همچون نفت شیل آمریکا و تلاش اوپک برای تقویت قیمت‌ها، قیمت نفت در دو سال آینده را بین ۵۵ تا ۶۵ دلار پیش بینی می‌کند. به‌طور کلی اگر رفتار قیمت نفت در هر سه ماهه سال ۲۰۱۷ پیش بینی شود باید گفت در سه ماهه نخست به دلیل روی کار آمدن رئیس‌جمهور جدید و سرمای هوا، قیمت نفت بالا می‌ماند و نفت خام بین ۵۰ تا ۶۰ دلار معامله می‌شود. در سه ماهه دوم عواملی چون نگرانی در مورد چگونگی رشد اقتصادی جهانی، تلاش ترامپ برای ایجاد تغییر در سیاست‌های تجاری آمریکا و همچنین کاهش شاخص‌ها در بورس بر بازارنفت تاثیرگذار خواهند بود. در این بازه زمانی با افزایش سرعت تولید نفت شیل آمریکا، نگرانی‌های تولیدکنندگان نفت هم افزایش می‌یابد و اگر لیبی هم به افزایش تولید نفت خود ادامه دهد، برقراری توازن در بازار دوباره به تاخیر می‌افتد و احتمالا قیمت نفت به زیر ۵۰ دلار می‌رسد. پیش‌بینی سه ماهه سوم سال ۲۰۱۷ بستگی به میزان تبعیت تولیدکنندگان از توافق کاهش تولید و همچنین رشد اقتصاد جهانی دارد که یا قیمت نفت تا سطح ۴۰ دلار با کاهش روبه‌رو می‌شود یا در حدود ۵۰ دلار ثابت می‌ماند.

منبع : آرمان