*سید علی حسینی ـ مدیر عامل بورس انرژی

جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از بزرگترین دارندگان منابع انرژی و یکی از تولیدکنندگان برق در جهان و منطقه شناخته  می‌شود. ایران به واسطه موقعیت جغرافیایی و استراتژیک خود، از پتانسیل بالایی در حوزه ترانزیت انواع حامل‌های انرژی برخوردار است. در نتیجه با توجه به سهم بالای استفاده از حامل‌های انرژی در اقتصاد کشور و سهم بسزای درآمدهای کشور از محل فروش حامل‌های انرژی از قبیل نفت و گاز، وجود یک بازار متشکل و کارامد در کشور از اهمیت قابل ملاحظه‌ای برخوردار است.

بورس انرژی ایران به عنوان یک تشکل خود انتظام و بازاری منسجم در راستای شفاف سازی و کشف قیمت انواع حامل‌های انرژی فعالیت خود را از 19 اسفند ماه سال 1391 آغاز کرد. عرضه و معامله انواع کالا/محصول از جمله فرآورده‌های نفتی و گازی، برق و سایر حامل‌های انرژی در بازار فیزیکی و انتشار و معامله اوراق بهادار مبتنی بر کالا همچون سلف موازی استاندارد در بازار مشتقه بورس انرژی ایران، این امکان را برای عرضه کنندگان و خریداران فراهم آورده تا در یک چارچوب مشخص و شفاف به خرید و فروش، تامین مالی و سرمایه‌گذاری بپردازند. عرضه 107 کالا/عرضه کننده و تحویل کالاها در رینگ داخلی و بین‌الملل، مشارکت خریداران داخلی و بین‌المللی، عرضه محصولات و حامل‌های انرژی به 13 مقصد خارج از کشور توسط عرضه‌کنندگان(شرکت‌های پالایش نفت، پالایش گاز، پتروشیمی، مجتمع گازی، شرکت ملی نفت ایران و شرکت ملی گاز ایران)، عرضه کالای برق توسط 39 نیروگاه تولید نیروی برق و مشارکت تمامی شرکت‌های توزیع نیروی برق منطقه‌ای، بخشی از فعالیت‌های صورت‌گرفته در بورس انرژی ایران می باشد.

بورس انرژی ایران، با برخورداری از شبکه گسترده‌ای از شرکت‌های کارگزاری (تا کنون 59 شرکت کارگزاری توانسته‌اند مجوز فعالیت در بورس انرژی ایران را دریافت نمایند) و آموزش مستمر فعالین بازار، به فرهنگ سازی، آموزش و تربیت نیروی انسانی متخصص اقدام کرده است. حضور بیش از 200 نفر نیروی انسانی متخصص در واحد بورس انرژی شرکت‌های کارگزاری، برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی برای فعالان و علاقه‌مندان به فعالیت در حوزه انرژی و نظارت مستمر بر عملیات شرکت‌های کارگزاری جهت رعایت قوانین و مقررات بخشی از برنامه‌های آموزشی این بورس به شمار می‌آیند. همچنین انجام معاملات از طریق سامانه‌های برخط (آنلاین) و راه اندازی و نظارت بر 76 ایستگاه معاملاتی بخشی از اقدامات صورت‌گرفته در حوزه مکانیزه ساختن رویه های انجام معاملات و کاهش هزینه های معاملاتی می‌باشند.

مطالعات علمی و تجربیات جهانی ثابت کردهاند که برخورداری از منابع انرژی (امنیت تولید) و قیمت‌گذاری (تعیین قیمت) دو عامل مهم در راستای ایفای نقشی موثر در تعاملات بین‌المللی- چه اقتصادی و چه سیاسی- به شمار می‌آیند.

با توجه به برخورداری از منابع بسیار غنی هیدروکربوری در کشور، لازم است تا به سرعت از ساختارهای سنتی عرضه و فروش فاصله گرفته و نظام قیمت‌گذاری انرژی را به سمت سازوکارهای مبتنی بر بازار سوق داد تا بتوان علاوه بر تخصیص بهینه منابع در داخل، قیمت‌گذاری انواع حامل‌های انرژی را در منطقه نیز راهبری نمود. با توجه به تاکید سیاست‌های اقتصاد مقاومتی مبنی بر متنوع سازی روش‌های فروش نفت، گاز، فرآورده‌های نفتی و سایر حامل‌های انرژی و تقویت صنایع پایین دستی داخلی در حوزه پالایشگاهی و پتروشیمی، حمایت همه‌جانبه از بورس انرژی ایران به عنوان بازار ساختاریافته و منسجم کالاها و اوراق بهادار مبتنی بر کالا در حوزه انرژی بهترین نظام موجود جهت دستیابی هرچه سریعتر به این اهداف محسوب می‌گردد.

اگر چه تاسیس بورس در دهه 80 به عنوان ایده ای برای انجام معاملات نفتی و فراورده های آن مطرح شد اما تا عملیاتی شدن جدی آن زمان زیادی طول کشید واجرای آن به شکل کامل در دولت یازدهم محقق شد .

ایران از لحاظ منابع نفتی و گاز جزو برترین های جهان است ( از لحاظ گاز اول جهان هستیم ودر نفت چهارم جهان) با این حال به دلیل کوتاهی ها و محدودیت های داخلی و خصومت های کشورهای غربی نتوانسته آن طور که باید در تنوع سازی بازارهای موفق باشد، از این رو دولت یازدهم با بهره گیری تجارب و ناکامی های دولت های گذشته و در دستور کارقراردادن سیاست های ابلاغی اقتصاد مقاومتی از سوی مقام معظم رهبری اقدام به بسط و توسعه بازاربورس انرژی کرد.

بر اساس این اقدام یکی از بهترین و شفاف‌ترین مکانیزم‌های قیمت گذاری محصولات نفتی وبا استفاده از ابزارهای جدید مالی مانند اوراق سلف موازی منجر به فروش هزاران میلیارد تومان محصولات انرژی به مشتریان داخلی و خارجی شد. همچنین بیش از هزار میلیارد تأمین مالی صنایع داخلی برای توسعه و راه اندازی پالایشگاه ها، نیروگاه های کوچک و پتروشیمی ها با انتشار اوراق سلف موازی در بازار سرمایه انجام گرفت .

طرح هایی مانند نفت کوره 380 سانتی استوک، تولید برق سنندج مپنا، برق شرکت آرین ماهتاب گستر،بنزین اکتان90 شرکت نفت ستاره خلیج فارس ، گازمایع پتروشیمی بندر امام ،برق پرشیان فولاد، تدبیرسازان سرآمد و تولید برق شمس پاسارگاد نیروگاه شریعتی ازجمله مواردی است که با استفاده از ابزار جدید اوراق سلف که برای اولین بار در دولت یازدهم اجرایی شده یا تامین مالی شده و یا تامین مالی آنها در دست اقدام است.

به علاوه بورس انرژی ایران، با 59 شرکت کارگزاری ( تاکنون) توانسته است با انجام معاملات از طریق سامانه‌های برخط (آنلاین) و راه اندازی و نظارت بر 76 ایستگاه معاملاتی تا به امروز 143 شرکت خارجی از 19 کشور را پذیرا باشد واز این رهگذر به تنوع بخشی بازارهای صادراتی انرژی به ویژه کشورهای منطقه ای پرداخته و کالاهای معامله شده دراین بورس را به مقصد کشورهایی چون: ارمنستان، افغانستان، امارات، آفریقای جنوبی، پاکستان، تاجیکستان، ترکیه، چین، عراق، عمان، گرجستان، نخجوان ، هندوستان و.... ارسال کند.

همچنین عمده کالاهایی که به کشورهای خارجی صادر شده اند شامل کالای اکسترکت، گاز بوتان، انواع حلال، سوخت هوایی، گاز مایع، متانول، نفت سفید، نفت کوره، نفت گاز و نفتا است.

این اقدام همان طور که در بالا به آن اشاره شده در تحقق بندهای9،10،13،15،19 اقتصاد مقاومتی موثر بوده و در واقع تجلی همکاری بین دستگاهی در دولت یازدهم میان وزارت امور اقتصادی و دارایی و وزارتخانه های نفت و نیرو است .

بندهای مورد اشاره درحوزه بورس انرژی بر موارد زیر تاکید دارد:

اصلاح و تقویت همه‌جانبه‌‌ی نظام مالی کشور با هدف پاسخگویی به نیازهای اقتصاد ملی، ایجاد ثبات در اقتصاد ملی و پیشگامی در تقویت بخش واقعی(بند 9).

حمایت هدفمند از صادرات کالاها و خدمات به تناسب ارزش افزوده و با خالص ارزآوری مثبت از طریق: تشویق سرمایه گذاری خارجی برای صادرات ،شکل‌دهی بازارهای جدید، و تنوع بخشی پیوند‌های اقتصادی با کشورها به ویژه با کشورهای منطقه (بند 10).

مقابله با ضربه پذیری درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز از طریق: ایجاد تنوع در روش‌های فروش و امکان افزایش صادرات برق. پتروشیمی وفرآورده‌های نفتی( بند 13).

افزایش ارزش افزوده از طریق تکمیل زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز، توسعه تولید کالاهای دارای بازدهی بهینه (براساس شاخص شدت مصرف انرژی) و بالا بردن صادرات برق، محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی(بند 15).

شفاف‌سازی اقتصاد و سالم‌سازی آن و جلوگیری از اقدامات، فعالیت‌ها و زمینه‌های فسادزا از طریق قیمت گذاری، خرید و فروش شفاف در بازار بورس (بند 19).