چالش اصلی ایران ناتوانی تبدیل ثروت به درآمد است
ساعت 24-تهران- ایرنا- تحلیلگر اقتصاد سیاسی می گوید : مخالفان توجه ندارند که در انتخابات نتوانستهاند اعتماد اکثریت جامعه ایرانی را به برنامههای خود کسب کنند و برنامههای رقیب رای آورده است و حالا باید اجازه داد که دولت منتخب به برنامههایش عمل کند.محمد صادق جنان صفت متولد سال 1335 در تهران است. وی کارشناسی اقتصاد نظری خود را از دانشگاه بابلسر دریافت کرده است.جنان صفت 13 سال به دبیری اقتصاد در آموزش و پرورش پرداخت و از سال 68 با معاونت سردبیری مجله جهاد به عرصه روزنامه نگاری وارد شد. از آن پس دبیری گروه اقتصاد روزنامه های همشهری،جامعه، توس، خرداد و فتح را بر عهده داشت. وی همچنین در شورای سردبیری روزنامه های هم میهن و کارگزاران (دوره اول) عضویت داشته و سردبیر مجلات نوآوران، گسترش صنعت و کارآفرین بوده است.
وی هم اکنون سردبیری سایت ساعت 24 را برعهده دارد.گفت و شنود ایرنا با وی پیش روی شماست:
ایرنا: چالشهای اصلی ایران امروز کدامند ؟
جنان صفت: ایران یک سرزمین تاریخی است که اقلیم مناسبی دارد، مزیتهای حمل ونقل میان قارهها در آن مشهود است ، منابع غنی نفت و گاز دارد، سرمایه انسانی ایران در مقایسه با کشورهای همسایه و حتی متوسط جهان در سطح بالایی قرار دارد ، فرصتهای خوبی برای جذب گردشگر جهانی دارد و از همه مهمتر اینکه ایرانیان انگیزه کافی و بالایی برای پیشرفت مادی و ذهنی دارند که از عوامل اصلی عبور از توسعه نایافتگی است . به نظر من چالش اصلی ایران در حال حاضر این است که نمی تواند به اندازه کافی با بهره وری مناسب و قابل قبول از ثروتهای مزبور استفاده کند. چالش اصلی ایران را باید در این حوزه جستجو کرد و یاد آور شد این ثروتها و فرصتها همیشگی و ابدی نیستند و اگر در زمان مناسب از آنها استفاده نشود کشورهای دیگر همان مزیتها را به دست میآورند و منابع تولید ثروت و درآمد ایران بلا استفاده میماند .
ایرنا: مصادیق عینی این چالش ها چیست؟
جنان صفت: برای روشن شدن وضع ایران و در پاسخ به پرسش شما میتوان به نفت و گاز اشاره کرد چون برای مردم و نخبگان و جامعه روشنفکری و سیاست ورزان آشناتراست . روزی ایران در تولید نفت در مقام دوم بود و سهم ایران از صادرات اوپک حدود 15 درصد بود و فاصله تولید + صادرات نفت ایران با عربستان فاصله چشمگیری نداشت ، اما الان چه وضعی داریم؟ در حال حاضر و به رغم همه تلاشهای وزیر نفت ، سهم ایران در اوپک کاهش یافته است و سهم عراق حتی در مقایسه با سال های قبلی با ایران برابری میکند و سهم ایران در بازارهای جهانی کاهش یافته است . سال هایی بود که اگر صادرات نفت ایران به هر دلیل نقصان پیدا میکرد ، بازار جهانی نفت با تلاطم مواجه میشد اما اکنون چنین چیزی نیست و کشورهایی مثل روسیه ، عربستان و عراق بسرعت جای خالی ایران را پر میکنند . این داستان درباره پتروشیمی ، فولاد ، آلومینیوم ، مس و روی و اتومبیل و... نیز مصداق دارد . در زمینههای دیگر مثل خدمات صادرات فنی- مهندسی ، صادرات خاویار، کشمش، پسته، فرش دستباف و... نیز همین اتفاق افتاده است . اگر نجنبیم و از ثروت خود استفاده نکنیم و آنها تبدیل به دارایی نشوند ، دنیا معطل نمیماند و جای ایران را میگیرد ؟
ایرنا: چرا به این وضعی که اشاره میکنید، رسیدیم ؟
جنان صفت: واقعیت این است که تصور میشود دنیای امروز معطل ایران میشود تا روزی ایرانیان به نتیجه برسند که حالا میخواهند ثروت خود را تبدیل به درآمد کنند . این بزرگ ترین عامل در پدیدار شدن چالش اصلی ایران یعنی ناتوانی در استفاده از ثروتهایش است . علاوه بر این باید به مخالفت صریح، عینی و عملی غرب به ویژه آمریکا با نظام سیاسی ایران نیز اشاره کرد . همانطور که در ایران بارها تصریح شده است، ماهیت نظام سیاسی ایران با نظام سیاسی غرب تضاد و ناسازگاری دارد . غرب به رهبری آمریکا تلاش دارد منافع خود را در خاورمیانه به عنوان قلب توفانی جهان و منطقهای راهبردی حفظ کند و در این مسیر با مخالفت جدی ایران مواجه شده است . همانطور که ایران علاقه دارد و اگر بتواند کاری میکند که غرب و آمریکا تضعیف شوند ، آنها نیز چنین علاقه و آرزویی دارند . مساله این است که در مجموع و در شرایط موجود و با معیارهای فعلی غرب قدرت بیشتری در آسیب زدن به ما دارد. غربی ها به ویژه آمریکا از اواخر دهه 1380 و اوایل دهه 1390 این خواست راهبردی خود را با استفاده از سلاح تحریم بر ایران اعمال کردند . شوربختانه باید یادآور شد دولت نهم و دهم در ایران این تحریم ها و اثر بخشی آن را با نگاهی تقلیل گرایانه به یک حربه موثر غرب تبدیل کردند و به جای اینکه با روش های مدرن و استفاده از همه تواناییهای جامعه ایرانی و سایر مناطق جهان این تحریم ها را کم اثر کنند با بیان اینکه تحریم اثر ندارد و اقتصاد ایران را در بدترین موقعیت قرار دادند.
ایرنا: در شروع سخنان خود به موضوع و مساله تبدیل ثروت به درآمد اشاره کردید . آیا برای این مقوله شاخص وجود دارد که نشان دهد وضع ایران در این مقوله نامساعد است ؟
جنان صفت: یک نهاد بینالمللی پژوهشی به نام گروه مشاوره بوستون سال های طولانی است که این شاخص را برای کشورهای گوناگون محاسبه میکند . یک شاخص دیگر تبدیل رشد اقتصادی به رفاه اقتصادی است . متاسفانه آمارهای این گروه مشاورهای نشان میدهد که روزگارمان چندان مناسب نیست. به طوری که آمارهای 2014 نشان میدهد ایران در شاخص تبدیل ثروت به درآمد عدد 42 را داشته است در حالی که ترکیه عدد 53 ، عربستان 71 و چین 46 را به دست آوردهاند. به طور کلی مطالعات این گروه نشان میدهد کشورهایی که بیشتر از ده درصد تولید ناخالص داخلی شان از درآمد نفت است در تبدیل ثروت به درآمد وضع خوبی ندارند.
ایرنا: با این حساب ایران به لحاظ اقتصادی با کدام چالشها مواجه است؟
جنان صفت: من مطالعات انجام شده از سوی موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی را که از طرف مسعود نیلی مشاور ارشد اقتصادی رییس جمهور ارایه شد را خوانده ام . از دیدگاه وی که به نظر بسیاری از کارشناسان و فعالان اقتصادی و حتی اقتصاددانان در شناخت اقتصاد ایران و دشواریهای آن یکی از ممتازترین ها است چند چالش اصلی که بدون تردید از سیاست سرچشمه می گیرد اقتصاد ایران را تهدید می کند. این چالش ها شامل بحران منابع آب، مسایل زیست محیطی، صندوقهای بازنشستگی، بودجه دولت، نظام بانکی و بیکاری است و به نظر میرسد از میان این چالشها مساله بیکاری و نظام بانکی و پس از آنها بودجه دولت و صندوق بازنشستگی آسیب رسان های فوریتری خواهند بود . از میان این 4 چالش به نظر میرسد چالش بانکی میتواند بمب ساعتی زیر ساختمان و بنای اقتصاد ایران و جامعه ایران باشد .
ایرنا: خوب برای حل این چالش ها چه میتوان کرد ؟
جنان صفت: به نظر میرسد همانطور که شمار قابل اعتنایی از علاقه مندان به این مرز و بوم کهن به آن اشاره کردهاند جامعه ایرانی باید در مناسبات درونی خود به ویژه مناسبات احزاب ، جمعیت ها و نهادهای قدرتمند با یکدیگر از تنش و عصبانیت دور شده و با درک دقیق از پیامدهای 6 چالش یاد شده به سمت همزیستی مسالمت آمیز بروند . در جریان مبارزات انتخاباتی و حتی اکنون با سپری شدن حدود یک ماه از اعلام نتایج شاهد منازعه پایان ناپذیر میان مخالفان سرسخت دولت با این نهاد انتخاباتی هستیم. این شدت از منازعه و مجادله پس از پایان انتخابات عجیب است. مخالفان توجه ندارند که در انتخابات نتوانستهاند اعتماد اکثریت جامعه ایرانی را به برنامههای خود کسب کنند و برنامههای رقیب رای آورده است. حالا باید اجازه داد که دولت به برنامههایش عمل کند و راه را برای عبور دادن اقتصاد از بن بستهای فعلی مثل رشد پایین اقتصاد، رشد سرمایه گذاری ناچیز در مقایسه با سایر کشورها و جذب سرمایه گذاری خارجی و جذب تکنولوژی روز دنیا باز کند. از طرف دیگر باید توجه داشته باشیم که پدیدهای با عنوان غرب یک کل واحد است که شاید در منازعات درونی جدی باشند اما تجربه نشان میدهد آنها هرگاه اراده کنند در برابر کشورهایی مثل ایران متحد میشوند و در دوران تحریم اخیر شاهد این مساله بودیم . بنایراین باید تا جایی که ممکن است و بر مسایل دیگر اثر منفی ندارد از شدت تخاصم با این کل واحد اجتناب کنیم تا راه برای ورود سرمایه خارجی باز شود.
ایرنا: برخی اعتقاد دارند در داخل کشور سرمایه به میزان کافی وجود دارد و نیاز چندانی به سرمایه گذاری خارجی نداریم ، ارزیابی شما چیست؟
جنان صفت: دوست دارم شما و دوستان را به مطالعاتی که وزارت اقتصاد و موسسه مالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی انجام داده اند و در این مطالعه میزان سرمایه داخلی جذب شده را در یک فرایند سی و چند ساله بررسی کردهاند ، ارجاع دهم. بر پایه این تجربه و مطالعات که به عنوان قانون برنامه ششم از سوی مجلس تصویب و به تایید شورای نگهبان رسیده است بر ضرورت جذب سالانه حدود 25 میلیارد دلار سرمایه خارجی برای رسیدن به رشد 8 درصدی تولید ناخالص داخلی به طور متوسط تاکید شده است . این اعداد و ارقام وجود دارند و نمیتوان آنها را انکار کرد ، مگر اینکه مدعیان در جایی سرمایهای دیدهاند که برنامه ریزان از آن اطلاع ندارند . جز این مساله که باید منابع مالی جذب شود سرمایهگذاری خارجی به تزریق تکنولوژی روز به صنعت و فعالیت های صنعتی، خدماتی، حمل و نقل و بانکداری کمک میکند و اگر ایران به این تکنولوژی ها دست پیدا نکند در سخت ترین شرایط قرار میگیرد .
ایرنا: دامنه تکنولوژی را وسیع تراز فعالیتهای صنعتی گرفتید این چه معنایی دارد؟
جنان صفت: ببینید مساله تکنولوژی روز آمد فقط در ماشین آلات و تجهیزات صنعتی خلاصه نمیشود اگر چه این بخش از تکنولوژی بسیار اهمیت دارد . به طور مثال تکنولوژی روز آمد در تولید اتومبیل از یک طرف منجر به افزایش کیفیت و مرغوبیت و رضایت میشود و مشتریان به سمت آنها میروند که در ایران متاسفانه از این نظر و در این صنعت بسیار پس افتاده ایم و از طرف دیگر منجر به کاهش قیمت تمام شده با حفظ کیفیت بالاست . برای اینکه این مقوله تکنولوژی خوب در ذهنها شکل بگیرد میتوان به طور خلاصه به تولید نفت 'شل' در آمریکا اشاره کرد که با تکنولوژی کار آمد توانست بازار نفت جهان را دگرگون کند. الان مشکل اصلی بانکداری ایران علاوه بر مسایل سیاسی یکی هم عقب ماندن از تکنولوژی روز است . این تفاوت تکنولوزی ایران و جهان پیشرفته در حمل ونقل ، خدمات بهداشتی و آموزشی و...به خوبی قابل مشاهده است . یکی از راه های نوسازی تکنولوژیک جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی و آمدن شرکتهای بزرگ ایران است .
ایرنا: در چند نوشته از شما به موضوع به خطر افتادن امنیت ملی در صورت تشدید مشکلات بانکداری ایران اشاره شده است. آیا فقط همین مساله است که امنیت داخلی را با تهدید احتمالی مواجه میکند و یا از ناحیه سایر مسایل اقتصادی نیز میتوان به این مقوله اشاره کرد.
جنان صفت: امیدوارم امنیت موجود در ایران که یکی از ویژگیهای آن در منطقه پرآشوب خاورمیانه است با استفاده از مجموعه نهادهای راهبردی موثر در اداره جامعه همچنان پابرجا باشد و اینطور هم خواهد بود. من و سایر کسانی که مقوله اقتصاد و امنیت را دنبال میکنند از ' خطرهای احتمالی و رشد تهدیدهای احتمالی ' حرف میزنیم . به 6 چالش اشاره شده توجه کنید. اگر این چالش ها حل نشود می توانند بالقوه برای ایران دردسر درست کنند . خدای ناکرده اگر روزی مردم احساس کنند که بانکهای کشور به لحاظ کفایت سرمایه موجود برای پاسخگویی به نیاز روزانه مشتریان را ندارند و مردم برای دریافت پولشان مراجعه کنند ، آیا این یک تهدید احتمالی نیست. آیا مدیریت ناکارآمد منابع آب که در روزهای اخیر موجب مناقشه در اصفهان شده نمیتواند تهدید رو به گسترش باشد. روزی را تصور کنید که صندوق های بازنشستگی نتواند حقوق و دستمزد مستمری بگیران را به موقع پرداخت کنند. علاوه بر این باید به مساله جوانان تحصیلکرده و بیکار نیز به عنوان یک تهدید احتمالی توجه داشت.