بازار سرمایه یکی از ارکان اقتصادی هر کشور است که علاوه بر مکانی برای تجمیع سرمایه‌ها و تخصیص بهینه منابع به فعالیت‌های مولد اقتصادی، می‌تواند به دولت‌ها در جذب نقدینگی اضافی در جامعه کمک كند از طرفی توسعه این بازار به اقتصاد کشورمان کمک مي‌كند که سیاست‌های اصل 44 به شکل بهتر تحقق پیدا كند.

 یکی از عوامل موثر بر توسعه بازار سرمایه وجود تحلیل‌های کارشناسی است که به سرمایه‌گذاران کمک مي‌كند که جدا از احساسات و هیجانات اقدام به تصمیم‌گیری كرده و به‌این شکل کارآیی اطلاعاتی بازار هم بالا می‌رود. در این نگاره سعی شده است با توجه به 9 عامل زیر، چشم‌انداز کلی بازار در سال 1392 بررسی شود.

عوامل موثر
1- بازارهای رقیب همانند طلا، ارز و مسکن: اساسا بازیگران بورس چه در سطح حقیقی و چه در سطح حقوقی به دلایل مختلف با بازار مسکن تفاوت دارند. از این حیث که برای خیلی از اشخاص حقیقی به دلیل نقدشوندگی پایین بازار مسکن، ضعف یا نبود اطلاعات لازم یا اطلاعات به موقع برای انتخاب مسکن و نبود سرمایه لازم برای ورود به این بازار، انتقال از بازار سرمایه به بازار مسکن یا اتفاق نمی‌افتد یا خیلی کند اتفاق می‌افتد. برای سرمایه‌گذاران حقوقی علاوه بر موارد ياد شده، می‌توان به محدودیت در ورود به بازار مسکن به دلیل محدودیت اساسنامه‌ای و همچنین زمانبر بودن تصمیمات برای ورود به این بازار اشاره داشت. برای نمونه یک شرکت سرمایه‌گذاری ممکن است برای خرید 2 میلیارد تومان از سهمی خاصی و اختصاص آن به پرتفوی فقط براساس یک گزارش کارشناسی اقدام به خرید كند ولی برای خرید یک ملک به ارزش 2 میلیارد تومان نیاز به تصویب هیات مدیره و تهیه گزارش‌هاي مفصل کارشناسی دارد و البته باید به مسائل مالیاتی و شهرداری و غیره خرید ملک نیز توجه کرد. در مجموع ملک رقیب قدرتمندی برای بورس نیست. ولی بازار سکه و دلار می‌تواند رقیب بورس باشد. دلیل اساسی آن به توضیحات قبل بر می‌گردد. برای ورود به این بازارها، به سرمایه چندانی نیاز نیست نقدشوندگی آن بالاست یعنی راحت‌تر می‌توان خرید کرد و دارایی فوق را فروخت. البته اینکه روند آتی دلار و سکه در بازار آزاد به چه شکل باشد تحت تاثیر عوامل گوناگون است ولی در مجموع پیش‌بینی می‌شود که در این دو بازار با فرض پابرجا بودن شرایط فعلی، امسال از رشد هیجانی سال قبل خبری نخواهد بود. دلار در سال قبل در بازار آزاد بیش از 100 درصد افزایش یافت که به احتمال زیاد در سال 1392 این اتفاق نخواهد افتاد. تجربه هم نشان داده است که بازار سکه و ارز در رشدهای هیجانی پول‌ها را به سمت خود جذب مي‌كنند و هنگامی که بازار آرامی داشته باشند خیلی توانایی در جذب پول ندارند فقط در چنین شرایطی بازیگران عادی خود را خواهند داشت. به همین دلیل تصور می‌شود که در سال 1392 برعکس سال 1391 جریانات پولی خیلی از سمت بازار سرمایه به سمت بازار سکه و ارز حرکت نکند.

2- مسائل هسته‌ای: بحث هسته‌ای ایران به صورت مشخص از سال 1378 شروع شد یعنی 14 سال پیش. در طول این 14 سال چندین قطعنامه و تحریم توسط شورای امنیت سازمان ملل و اتحادیه اروپا و کشور آمریکا به تنهایی علیه کشورمان داده شده است. در این فاصله زمانی چندین دور گفت‌وگو‌ نیز بین ایران و کشورهای 1+5 در ژنو، استانبول، بغداد، مسکو و آلماتی صورت پذیرفته است. نتیجه این گفت‌وگو‌ها تا الان چه بوده است؟ نه غرب حق صلح‌آمیز انرژی هسته‌ای ایران را پذیرفته است و نه ایران با وجود تحریم‌های کشورهای يادشده از حق خودش مبنی بر دارا بودن انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای می‌گذرد. فاصله دیدگاه‌های دو طرف زیاد است و برخلاف غربی‌ها که در رسانه‌های مختلف بیان می‌کنند که ایران باید حسن نیت خود را به آنها نشان دهد ولی همانطور که یکی از خبرنگاران ایرانی در آلماتی دو از خانم اشتون در مورد حسن نیت غرب پرسید و اینکه رفتارهای آنها شواهدی را نشان نمی‌دهد مبنی بر اینکه آنها حسن نیتی داشته باشند، آنها در هیچ یک از صحبت‌های رسمی‌شان به داشتن حق صلح آمیز هسته‌ای کشورمان اشاره نکرده اند. حتی نگفته‌اند که شما فعلا در سطح 5درصد غنی‌سازی كنيد یعنی به طور مشخص غنی‌سازی ایران را قبول ندارند در حالی که ایران در سطح 20 درصد غنی‌سازی انجام می‌دهد. در مجموع موضوع مهم هسته‌ای برای بعد از انتخابات یازدهم خواهد بود. ولی آنچه که مشخص است اوباما در تلاش است که مساله هسته‌ای ایران را در دوره دوم خودش حل كند. بنابراین پیش بینی می‌شود در دو سال آینده در بحث هسته‌ای اتفاقاتی می‌افتد که در 14 سال گذشته وجود نداشته است. يادآوري این نکته نیز ضروری است که رييس‌جمهور بعدی تا بیاید تیم شورای عالی امنیت ملی را انتخاب كند حداقل 3 ماه طول می‌کشد بنابراین احتمال دارد بحث هسته‌ای به نیمه دوم سال موكول شود. در مجموع عدم توافق هسته‌ای و ثابت ماندن یا افزایش تحریم‌ها (به‌دليل اینکه شاخص بورس بیشتر تحت تاثیر شرکت‌های ارزمحور است) موجب شرایط نامناسب خواهد شد.
3- انتخابات ریاست جمهوری: یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران همزمان با چهارمین انتخابات شورای شهر در ۲۴ خرداد ۱۳۹۲ برگزار خواهد شد و طی آن هفتمین ريیس‌جمهور ایران انتخاب مي‌شود. نام‌نویسی نامزدهاي ریاست‌جمهوری از ۱۷ تا ۲۱ اردیبهشت انجام می‌شود. رسیدگی به صلاحیت توسط شورای نگهبان به مدت ۵ روز از ۲۲ تا ۲۶ اردیبهشت (۵ روز از ۲۷ تا ۳۱ برای تمدید مهلت) بررسی می‌شود. پس از بررسی صلاحیت داوطلبان وزارت کشور در تاریخ یکم و دوم خرداد اسامی نامزدهای انتخابات را منتشر می‌کند. نامزدهای انتخاباتی نیز می‌توانند به مدت ۲۰ روز از تاریخ ۳ تا ۲۲ خرداد ماه تبلیغات انتخاباتی خود را انجام دهند. این دوره از انتخابات ریاست‌جمهوری از اهمیت ويژه‌اي برخوردار است. برخی از تحلیلگران نگران با دید تردید به بازار در دو ماه آینده نگاه مي‌كنند و بر اين باورند كه مسائل غیرانتخاباتی بعد از انتخابات ممکن است بازار را با نوسان مواجه كند. البته باید به این مساله توجه داشت که ديدگاه‌هاي شخصی که انتخاب می‌شود خیلی مهم است و در صورتی که سیاست‌های اقتصادی شخص منتخب مورد تایید بازار سرمایه باشد احتمال واکنش مثبت بازار به شخص منتخب بالا خواهد بود.

4- نقدینگی: از مسائل بسیار مهم که سرمایه‌گذاران باید به آن توجه داشته باشند بحث نقدینگی در کشور است. آمارها نشان می‌دهد حجم نقدینگی در کشور در پایان سال ۸۵ بیش از ۱۲۸‌هزار‌میلیارد تومان، سال ۸۶ بیش از ۱۶۴‌هزار‌میلیارد تومان، در پایان سال ۸۷ بیش از ۱۹۰‌هزار‌میلیارد تومان، در پایان سال ۸۸ بیش از ۲۳۵‌هزار‌میلیارد تومان، در پایان سال 89 بیش از 294‌هزار‌میلیارد تومان و در پایان سال 90 نیز بیش از352هزار و 207‌میلیارد تومان بوده است که این رقم در آخرین گزارش سال‌جاری به بیش از 424‌هزار ‌میلیارد تومان رسیده و هم‌اکنون نزدیک به 450 هزار میلیارد تومان است. با توجه به این رشد نقدینگی و تورم در سایر بخش‌ها و اینکه حتی اگر نسبت انتقال نقدینگی در بازارها همانند گذشته باشد، ورود بخشی از افزایش نقدینگی سال 1391 به بورس در سال 1392، باعث رشد معاملات و به دنبال آن افزایش قیمت‌ها مي‌شود.

5- تورم: نکته منفی اقتصاد ما در چند سال گذشته به خصوص در سال 1391 افزایش نرخ تورم بوده است. نرخ تورم به ترتیب از سال 1385 برابر با 12درصد، در سال 1386 برابر با 5/18درصد، در سال 1387 برابر با 5/25درصد در سال 1388 برابر با 8/10درصد، در سال 1389 برابر با 4/12درصد، در سال 1390 برابر با 5/21 درصد و در انتهای سال 1391 از 30 درصد گذشته است. مطالعات دانشگاهی نشان داده است که نرخ تورم در ایران یک پدیده پایدار است یعنی نرخ تورم 31 درصدی در سال 1391 زمان لازم دارد تا به نرخ‌های 20 درصدی و در حالت خوشبینانه زیر 15 درصدی برسد. این نرخ تورم بالا در سال 1392 ممکن است سودآوری شرکت‌ها را تحت تاثیرقرار دهد. بنابراین یکی از نکات منفی که می‌توان برای بازار سرمایه در سال 1392 متصور شد نرخ تورم پایدار بالا است.

6- بودجه سال 1392: یکی از عوامل بسیار مهم تاثیر‌گذار بر سودآوری شرکت‌ها، نرخ دلار در بودجه، وضعیت بهره مالکانه، قیمت خوراک شرکت‌های پتروشیمی، معافیت‌های مالیاتی و غیره است که هنوز نامشخص بوده و افزایش یا ثابت بودن هرکدام بر سودآوری شرکت‌ها بااهمیت هستند.

7- اوضاع بنیادی شرکت‌ها: گزارش‌هاي صورت‌های مالی شرکت‌های بورسی نشان می‌دهد که افزایش نرخ ارز برای بسیاری از شرکت‌ها خوب بوده است و پیش‌بینی کارشناسان نشان می‌دهد که در صورتی که دلار آزاد بین 3000 تا 3500 تومان در سال 1392 باشد وضعیت بنیادی بيشتر صورت‌های مالی شرکت‌های بورسی همانند سال 1391 یا شاید بهتر از آن شود ولی در صورتی که دلار آزاد به بالای 4000 تومان در شرایط خاص برود باعث تورم بالاتر همراه با رکود می‌شود و این موضوع در میان‌مدت و بلندمدت فروش مقداری شرکت‌ها را تحت تاثیر قرار داده و باعث افت سودآوری می‌گردد. يادآوري این نکته ضروری است كه با فرض توافق هسته ای و افت قیمت دلار به زیر 3000 تومان و بالاتر از 2500 تومان وضعیت بورس در شرایط بهتر از عدم توافق هسته‌ای خواهد بود زیرا در این شرایط علاوه بر اینکه دلار به قیمت واقعی خود نزدیک شده است ریسک سیاسی نیز کم شده و شرکت‌ها بهتر می‌توانند طرح‌های خود را اجرا كرده و به افزایش ظرفیت برسند.

8- رخدادهای دو سال گذشته خاورمیانه: اتفاقاتی که در دوسال گذشته در کشورهايي همچون لیبی، تونس، مصر، یمن، بحرین و سوریه افتاد و باعث شد که در بعضی از آن کشورها سیستم حکومتی تغییر پیدا كند شرایط سیاسی خاورمیانه و شیوه تعامل بازیگران آن‌را تغییر داد. به صورت کلی به نظر مي‌رسد این اتفاقات تاکنون به نفع سیاست خارجی ما تمام شده است. برای نمونه در کشور مصر.

9- اقتصاد جهانی: بحران مالی جهانی که از سال 2007 از آمریکا شروع شد و در سال 2010، بيشتر کشورهای اروپایی نیز گرفتار آن شدند به نظر مي‌رسد در حال مدیریت شدن است. الان حدود 5/5 سال از شروع بحران می‌گذرد. بحران دهه 30 آمریکا هرچند از نظر وسعت جهانی خیلی کوچکتر از این بحران بود ولی آن بحران نیز اقتصاد آمریکا را به مدت سه‌سال فلج کرد ولی بعد از سه‌سال شرایط به حالت عادی بازگشت یا بسیاری از بحران‌های مالی دیگر همانند بحران سال‌های 1987، 1999 و 2000 نیز مدیریت شدند. آمارهای نرخ بیکاری اقتصاد آمریکا که در اقتصاد دنیا تاثیرگذار و می‌تواند در جهت دهی بازارها تاثیرگذار باشد رو به کاهش است به طوری که آمارها از نرخ 6/7 درصد حکایت دارد که نسبت به سال 2011 حدود 2 درصد کاهش نشان می‌دهد. در نمودار مقابل روند نرخ بیکاری از سال 2011 تاکنون نشان داده شده است:
از طرفی شاخص‌های بورس اوراق بهادار در کشورهای آمریکا، آلمان، فرانسه، انگلیس، ژاپن، هنگ کنگ، سنگاپور و سایر بورس‌های پیشرفته دنیا همگی نسبت به 5 سال پیش در بالاترین مقدار خود قرار دارند. برای مثال شاخص داوجونز که در سال 2009 به زیر 7000 واحد رسید هم‌اکنون به بالاتر از 14.500 واحد رسیده است. بنابراین می‌توان امیدوار بود که بحران رو به اتمام است و الان دوره بهبود شروع شده است و به نظر می‌رسد که در اواخر سال 2013 و سال 2014 رونق اقتصادی به بازارهای جهانی باز خواهند گشت بنابراین می‌توان گفت که قیمت‌های جهانی در یکسال بعد به احتمال زیاد از قیمت‌های کنونی بالاتر خواهند بود. از طرفی تحلیل اغلب کارشناسان سایت‌های معتبری همانند کیتکو و بلومبرگ نشانگر این است که قیمت جهانی هر اونس طلا به عنوان یک دارایی جایگزین چشم‌انداز کاهشی خواهد داشت تا افزایشی.

نتیجه‌گیری
بازار سرمایه در سال 1391 با بازدهی بیش از 45 درصدی سالی رویایی را سپری کرد ولی بازدهی حقیقی آن به‌مراتب كمتر بوده است از طرفی بازدهی بازار طلا و دلار حدود 100 درصد و بازدهی واقعی آنها 60 درصد بوده است بنابراین با وجود رشد مناسب بورس باز بازدهی حقیقی آن نسبت به ارز و طلا کمتر بوده است ولی در مجموع پیش بینی می‌شود که بورس با توجه به مطالب بالا روند رو به رشدی خواهد داشت اما تصور می‌شود که بازدهی امسال به اندازه بازدهی سال قبل نخواهد بود.
*کارشناس ارشد بازار سرمایه و دانشجوی دکترای مدیریت مالی/ احمد نبی‌زاده*