ساعت 24- مرکز آمار آمار حساب‌های ملی سه ماهه سوم 1397 را منتشر کرده است و من روی آن دقیق شدم و بررسی کردم. این تصویر مقداری نگران‌کننده است. آنچه به یک باره در سه ماهه سوم سال 1397 می‌بینیم چند پله بزرگ به لحاظ تولید و سرمایه‌گذاری پایین آمده ایم.

در سه ماهه سوم 1391 که تحریم اول بود به سه ماهه سوم 1390 و اعمال اولین تحریم رشد تولید ناخالص داخلی منفی 6.2 که بخش غیر نفتی مثبت 1.2 بود ولی کل آن به دلیل کاهش نفت منفی 6.2 بود. در تحریم دوم که سال 1397 بود در سه ماهه سوم 1397 با نفت منفی 11.9 است و بدون نفت منفی 6 است و این اعداد بسیار بزرگ هستند. برای بخش صنعت سه ماهه سوم سال 1391 به سه ماهه سوم سال 1390 حدود مثبت 4.6 و سه ماهه سوم 1397 به سه ماهه سوم سال 1396 حدود منفی 8 است. در واقع این نشان می‌دهد شاخص‌های بخش واقعی ما تغییرات زیادی داشتند. آنچه در اقتصاد راجع به آن زیاد حرف زده می‌شود از لحاظ رفتار مردم در پس‌انداز و مصرف و سرمایه‌گذاری این است که مردم نسبت به کم شدن مصرف خود بسیار مقاوم هستند و سعی می‌کنند از پس انداز کم کنند و کمتر از مصرف آنها کم شود ما به این حالت چسبندگی مصرف می‌گوییم. یعنی مصرف مردم آرام آرام تغییر پیدا می‌کند اینجا چیزی که ما مشاهده می‌کنیم این است که رشد مصرف خانوارها در سه ماهه سوم 1397 نسبت به سه ماهه سوم سال 1396 منفی 6.5 درصد بود و این عدد بزرگی است و کاهش زیادی در سطح رفاه مردم به وجود می‌آورد. ولی آن چیزی که در کنار این موارد حائز اهمیت است این است که کلا از سال‌های 1390 به بعد با یک روند نامطلوبی در سرمایه‌گذاری روبه‌رو هستیم. سرمایه‌گذاری تصویر آینده را ترسیم می‌کند. بنابراین اهمیت دارد ما سالیان زیادی است که نسبت سرمایه‌گذاری به تولید ناخالص داخلی را در حدود 25 درصد یا 30 درصد یا 33 درصد و در کل 25 درصد به بالا داشتیم. ظرف سال‌های دهه 90 به تدریج سهم سرمایه‌گذاری در تولید ناخالص داخلی کاهش پیدا کرد و ظرف دو سه ساله اخیر حدودا 15 درصد شد. علت روشن است ما مشکلاتی در صندوق‌های بازنشستگی و نظام بانکی و بودجه داریم و مصرف منابع ما را می‌برد. در بودجه 1398 بیش از 60 هزار میلیارد تومان از بودجه دولت به صندوق بازنشستگی می‌رود. اگر صندوق‌های بازنشستگی روی پای خود ایستاده بودند 60 هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری ایجاد می‌شد. به نظر نمی‌رسد در این مسیر رشد اقتصادی ما مثبت و یا دور و بر صفر باشد.

برخی از تحلیلگران عقیده دارند امکان دارد تحریم‌های ما کوتاه‌ مدت نباشد. آنها توضیح می‌دهند تصور برداشتن تحریم‌ها و حل مشکل در بازه زمانی دو سه سال سخت است. به علاوه این نکته که تحلیلگران حوزه نفت عقیده دارند مقداری که از صادرات نفتی ما کاهش پیدا کرده است با نفت شیل آمریکا جبران خواهد شد. در نتیجه شاید برگشت ما به بازار جهانی در آن مقیاس‌ها ساده نخواهد بود کلا به نظر می‌رسد ما مقداری در روند خود در اقتصاد و مصرف و کاهش سرمایه‌گذاری نیاز به تغییر داریم. ما همچنان مصرف بالایی در انرژی داریم. این نشانه‌ای است از اینکه کشور با کمبود منابع روبه‌رو است. قاعدتا اگر از مردم سوال شود که اگر امکانی برای مصرف کمتر گاز در مقابل مصرف بیشتر گوشت فراهم کنند قبول می‌کنند یا نه حتما می‌پذیرند. ولی مصرف بالای گاز با شرایطی که ما در آن قرار داریم چندان جور در نمی‌آید. این شرایط کوتاه مدت و مقطعی نیست و نیاز به تجدید نظر کلی وجود دارد.کیک اقتصاد ایران در 5 سال آینده کوچک می‌شود یعنی درآمد اضافی در اقتصاد ما ایجاد نمی‌شود این کاهش به صورت متوازن در جامعه توزیع نمی‌شود و فشار زیادی روی درآمد جامعه است. وقتی این فشار با تورم همراه است این تورم خود فشار مضاعفی را روی قشر کم درآمد جامعه ایجاد می‌کند. اگر نسبت به این شرایط بی تفاوت باشیم با توجه به سطح تحصیلات جامعه و جوان بودن اقشار و فضای مجازی وضعیت نگران‌کننده خواهد بود و این چیزی است که باید مورد توجه قرار بگیرد. پرداختن به قشر کم درآمد جامعه امروز یک اولویت بسیار بزرگ است. اگر اقتصاد ایران رشد می‌کرد می‌توانستیم بگوییم به طور مثال 3 درصد از رشد  4 درصد اقتصادمان به قشر کم درآمد جامعه برسد. وقتی اقتصاد ما رشد منفی دارد باید به بازتوزیع‌ها در بخش انرژی و مسکن پرداخت. حرکت در مسیری که پیش گرفته ایم رفتاری غیر محتاطانه است وقتی سرمایه‌گذاری چندین سال رشد منفی دارد به این معنا است که ظرفیت رشد در اقتصاد در حال کاهش پیدا کردن است به این معنی که دیگر به راحتی نمی‌توان این ماشین را روشن کرد و به راه انداخت و به تولید رساند به نظر من یکی از نکات مهم که هم قشر ضعیف ذینفع هستند و هم قشر ثروتمند باید به فکر باشند این است که برای حرکت جامعه در مسیر سلامت نسبی باید یک سری امکانات بازتوزیع صورت بگیرد. به چنین شرایطی سیل اخیر را اضافه کنید و بخشی از جمعیت کشور تقریبا سرمایه خود را از دست دادند. گفته می‌شود سی تا چهل هزار میلیارد تومان خسارت وارد شده است و این خسارت بر دارایی است پس اثرات آن از ماندگاری زیادی برخوردار خواهد بود و این متوجه قشر کم‌درآمد جامعه است و باید به شیوه‌ای درست و اصولی به این مشکل پرداخت.

سخنرانی مسعود نیلی درانجمن مدیران صنایع – به نقل از مجله نامه اتاق بازرگانی – فروردین 1398