کارشناس ارشد بازار سرمایه با بررسی نقش ابزارهای مالی در مهار نوسانات بازار ناشی از عوامل مخربی همچون کرونا ابزار مشتقه را به عنوان سپری در برابر تهدیدات بازار سرمایه توصیف کرد.

 

به گزارش پایگاه خبری بورس پرس ، جعفر عزیزی با اشاره به کارکرد ابزارهای مالی در شرایط نوسانی بازارها گفت: کارکرد ابزارهای مالی در شرایطی که نوسانات شدید قیمتی بروز می کند، بیش از پیش آشکار می شود. شیوع کرونا و نگرانی ها در مورد سرعت انتشار آن در حالی اقتصاد جهانی را درگیر کرده که شاهد کارکرد مناسب ابزارهای مالی همچون قراردادهای آتی هستیم.

با ادامه شیوع بیماری در سراسر جهان، قیمت اوراق مشتقه آتی های نفت (فیوچرز) در بورس جهانی نیویورک و بورس لندن روند نزولی یافته به طوری که  قیمت نفت شاخص وست تگزاس اینترمدیت برای تحویل در آوریل (فروردین) به زیر ۵۰ دلار رسید اما فعالان این بازارها توانستند به کمک ابزارهای مالی ریسک های مرتبط با نوسان قیمت های اخیر را تا حد بسیاری پوشش دهند.

ابزارهای مالی و مشتقه علاوه بر سرمایه گذاران، کاربردهای بساری برای تولیدکنندگان و مصرف کنندگان مواد اولیه دارد چراکه اصل نیاز مصرف کننده و تولیدکننده بر پوشش ریسک های مرتبط با نوسانات قیمت است.

به طور معمول، عرضه کننده و متقاضی واقعی به دنبال سود مالی و یا سود سرمایه گذاری نبوده بلکه در پی پوشش ریسک های مرتبط با فعالیت هستند. براین اساس ابزارهای مالی که در بورس های کالایی و اوراق استفاده می شود برای این دو گروه کاربردهای فراوانی دارد.

منظور از مصرف کننده، مصرف کننده نهایی یک کالا نیست بلکه مصرف کنندگان عمده و واسطی هستند که یا عرضه کننده مواد اولیه گروه دیگر بوده و یا تولیدکنندگانی که در تولید یک کالا نقش دارند و برای تامین مواد اولیه مصرفی با نوسانات قیمتی مواجه می شوند به طوری که می توان گفت سود اصلی آنها ناشی از تولید و عملیات واقعی است.

در شرایط بروز برخی بحران ها در بازارها و یا مشاهده نوسانات دوره ای در قیمت ها، ابزارهای مالی از جمله قراردادهای فوروارد، آتی و آپشن و به طور کلی ابزارهای مشتقه، ریسک ناشی از نوسان قیمت ها را تحت پوشش قرار می دهد. نمونه واقعی که در آن از این ابزارها به صورت چشمگیری استفاده می شود، بازار جهانی نفت است. معاملات این بازار کاملا براساس قراردادهای آتی انجام می شود و بسیاری از فلزات نیز بر پایه همین قراردادها خرید و فروش می شوند.

به عنوان مثال، به محض اینکه تحت تاثیر شیوع این ویروس همه گیر در جهان بهای نفت از مرز ۵۰ دلار به ۳۰ دلار سقوط کرد وزارت انرژی آمریکا از طریق قراردادهای مشتقه به جای فروش نفت، اقدام به خرید آن برای آینده می کند تا از طریق این ابزار مالی بتواند ریسک احتمالی را نسبت به نوسان مثبت قیمت ها در ماه های آینده و پس از رفع این بحران پوشش دهد.

باید شرایطی را فراهم کرد که هر خریدار یا فروشنده مواد اولیه ترجیح دهد که خود را در مقابل ریسک های ناشی از نوسانات قیمتی پوشش دهد. همه در برابر ریسک بدون سپر در حال فعالیت هستیم حال آنکه خیلی از این ریسک ها را می توان پوشش داد و ابزارهای آن نیز در دنیا طراحی شده و می توان از آنها استفاده کرد.

برای اینکه ابزارهای مشتقه در بورس های کالایی ایران نیز همانند سایر کشورها توسعه یابد، نیاز به شفاف سازی دو متغیر نرخ ارز و نرخ سود بانکی است زیرا نرخ این دو متغیر مهم  هنوز واقعی نیست و همین امر موجب کاهش سرعت و انگیزه برای استفاده از ابزارهای مشتقه می شود.

نرخ ارز در کشور از پیچیدگی و حساسیت بیشتری برخوردار بوده و به مسائل سیاسی بسیار وابسته است. براین اساس، نمی دانیم بهای واقعی نفت، مس، متانول و هر کالای دیگری که در بازارهای جهانی براساس دلار در حال معامله است، براساس واحد پولی داخل چقدر است. زیرا نمی دانیم آیا نرخ ارز در بازار واقعی است یا خیر. به همین دلیل، با توجه به اینکه ابزارهای مشتقه از نرخ ریالی محصول و همچنین نرخ دلاری آن، بهای ارز و نرخ بهره یا هزینه پول تاثیر می پذیرد، شاهد دست انداز برای استفاده فعالان صنایع از این ابزارها هستیم.

البته مدتی است نرخ سود بانکی توسط رییس بانک مرکزی با عملیات بازار باز به سمتی در حرکت است که می توان به شفاف شدن نرخ بهره امیدوار بود تا براساس آن بهای تمام شده پول، نرخ بهره و سود بانکی مشخص و شفاف باشد. اما در خصوص شفاف شدن نرخ ارز و تعیین قیمت واقعی آن، شرایط دشوارتر می شود زیرا در ایران به مباحث سیاسی و شرایط کلان داخلی و خارجی بر می گردد و به راحتی قابلیت شفاف شدن ندارد.

مسائل آموزشی هم در گام بعدی موثر است و می تواند فرهنگ لازم را در میان فعالان صنایع ایجاد کند. اگر سود و منفعت در این ابزارها وجود داشته و جذابیت لازم را ایجاد کند،تمام تولیدکنندگان و مصرف کنندگان مواد اولیه برای پوشش ریسک های احتمالی به دنبال به کارگیری این ابزارها در بورس کالا یا اوراق خواهند رفت.

استفاده از این ابزارها برای تولیدکننده و مصرف کننده کار دشواری نیست و به آموزش و فرهنگ سازی نیاز دارد تجربه نشان داده که هر ابزار جدیدی که وارد بازار می شود به تدریج جای خود را در میان فعالان آن حوزه پیدا می کند. ابزار مشتقه نیز به همین صورت است اگر در استفاده از آن سود و منفعت وجود داشته باشد، همه به سرعت با نحوه استفاده از آن نیز آشنا می شوند. البته در این شرایط تحت تاثیر عواملی همچون نرخ ارز و بهره بانکی، ورود گسترده فعالان صنایع به این ابزارهای مالی زمانبرتر است.