بهار 1398 تازه شروع شده بودو ایرانیان می‌رفتند تا خستگی یک سال کار سخت و دلهره‌آور 1397 را از جسم و جان خود دورکنند که سیل آمد و 7 استان ایران را زیرگرفت. ناکار آمدی در مبارزه با پیامدهای سیل تا مدت‌ها برسر زبان‌ها بود و شهروندان ایرانی را ناراحت و غمگین کرد.

در تابستان 1398 اما نبردهای ایران وامریکا روزانه شده بود و ساقط شدن پهپاد امریکا با شلیک موشک ایران، تصور پاسخ امریکا و شروع جنگ را به مثابه یک دلهره بزرگ به میان ایرانیان برد. ناکارآمدی دولت و سایر نهادها درباره این داستان نیز بر رنج‌های شهروندان اضافه کرد. در پاییز 1398 اما داستان افزایش قیمت بنزین و پیامدهای آن بود که اندوه وخشم ایرانیان را افزایش داد و بر ابعاد ناراحتی‌ها اضافه کرد. در زمستان 1398 نیز اما داستان هواپیمای ترور سردار شهید قاسم سلیمانی، سقوط غم‌انگیز هواپیمای اکراینی و شیوع گسترش کرونا رادیده‌ایم و بر بار اضطرابمان  اضافه شده است. قرار گرفتن نام ایران در فهرست سیاه اف‌ ای ‌تی ‌اف و گمانه‌زنی درباره اینکه همین تعامل نیم بند بانکی با جهان  نیز با گسست مواجه خواهد شد، زمستان را سردتر کرد. یکی از واکنش شهروندان دربرابر دردها و رنج‌های پرشمار اجتماعی و سیاسی این بود که درانتخابات مجلس مشارکت قابل اعتنایی نشان ندادند و از استانداردهای همیشگی دور شدیم. ناامیدی و دلهره در میان شهروندان از هر طبقه و صنف و گروه پیامدهای تاسف‌باری داشت و وضعیت عمومی برای جامعه ایران در همه ابعاد خطرناک شد. آدم‌ها بی‌انگیزه شدند و دل به کار نبستند، بهره ‌وری پایین آمد و سطح تنش‌های عصبی بالا رفته است و میل به مهاجرت افزایش یافته و تعهد به وطن کم شده است.

سال به سال، دریغ از پارسال

هر ضرب‌المثل در هر جامعه انسانی بدون تردید از دل واقعیت‌های همان جامعه سرچشمه می‌گیرد و نهادینه می‌شود. ایرانیان ضرب‌المثلی دارند که می‌گویند «سال به سال، دریغ از پارسال» و منظورشان این است که هرچه جلوتر می‌رویم روزگار بدتر می‌شود. واقعیت تلخ این است که با توجه به چشم‌اندازی که در اسفندماه 1398 از آینده کوتاه‌مدت ایران دیده می‌شود این ضرب‌المثل را در ذهن تداعی می‌کند. اکثریت ناظران آگاه و علاقه‌مندان به اقتصاد و سیاست درایران باور دارند اگر در سال آینده دگرگونی بنیادین در مناسبات میان نهادهای اصلی ایران پدیدار نشود باید با تاسف گفت سال سخت‌تری در پیش داریم. نگارنده هرگز آرزو نمی‌کند این داستان را باورکند که هیچ دگرگونی بنیادینی در سال 1399 رخ نخواهد داد اما شوربختانه چیزی هم دیده نمی‌شود.

درآمدهای دست‌نیافتنی

صنعتگران ایرانی بدون تردید از مسیرها و راه‌های گوناگون به اطلاعات و تحلیل‌های متفاوت درباره روزگار ایران در شرایط سال 1399 رسیده و برای حفظ بنگاه خود تدبیرهایی اندیشیده‌اند. با این همه باید تصریح شود صنعتگران ایرانی در سال آینده به امید اینکه دولت راهی برای عبور از گردنه‌ های سخت بازکند، نباشند. اگر بخواهیم تنها یک دلیل برای اثبات این ادعا بیاوریم باید به داستان بودجه تصویب شده اشاره کنیم. بودجه سال 1399 در بخش درآمدی با شکاف‌های بزگ مواجه است و درآمدهای خیالی آن هرگز با ادامه وضعیت فعلی محقق نخواهد شد. از سوی دیگر اما هزینه‌های دولت همچنان استوار و بالنده بر سر جای خود هستند و این اتفاق بد روزهای دشواری را برای بنگاه‌ها پدیدار خواهد کرد. دولت در سال آینده همه نیروی خود را به کار می‌گیرد تا جایی که ممکن است شکاف درآمدها و هزینه‌ها را از دارایی و درآمدهای بنگاهای فعال پر کند و این یعنی اینکه باید مالیات بیشتری داده شود.

تجارت خارجی سخت‌تر

به نظر می‌رسد ادامه وضعیت سیاست خارجی ایران در سال 1399 بدون چون و چرا اقتصادرا از نظر تجارت خارجی به ویزه تجارت نفت با تنگناهای تازه روبه‌رو خواهد کرد. یادمان باشد در یک سال تازه سپری شده صادرات نفت ایران به حداقل‌ رسیده است و کشورهایی مثل افغانستان و عراق و پس از ترکیه و امارات دست‌کم تا پایان بهار آینده مناسبات عادی تجاری با ایران نخواهند داشت. این اتفاق بزرگی خواهد بود و درآمد ارزی ایران را باز هم کاهش خواهدداد. دولت برای اینکه بازار ارز را درتعادل نسبی قراردهد و مانع از جهش دوباره نرخ ارز شود با توجه به کاهش احتمالی ارز به سمت مسدود کردن دریچه‌های بازمانده تقاضای ارز خواهد رفت و این یعنی واردات مواد اولیه و کالاهای سرمایه‌ای سخت‌تر می‌شود.

قفل بزرگ

نیک می‌دانیم که قفل بزرگ زده شده بر درب اقتصادایران از سوی سیاست خارجی است و در پله اول قفل‌شدگی نیز مناسبات تیره با امریکا قرار دارد. در زمستان امسال گمانه‌زنی‌ها برای پیش‌بینی مناسبات ایران و امریکا زده شد اما به جایی نرسیده‌ایم. به نظر می‌رسد این قفل بزرگ با دست فرمان فعلی به سوی بازشدن پیش نمی‌رود مگر اینکه معجزه‌ای رخ دهد.