ساعت 24 - آخرین قیمت نفت برنت در روز گذشته ۳۰/۳۰ دلار هر بشکه برای تحویل در ماه ژوئن بود. قیمت نفت وست‌تگزاس اینترمدییت نیز به ۶۰/۲۴ دلار هر بشکه افزایش یافت. قیمت گاز طبیعی هم به ۹۲/۱ دلار هر یک میلیون بی‌تی‌یو افزایش یافت. هر سه شاخص نسبت به هفته‌های گذشته افزایش نشان می‌دهند. در همین حال به تفسیر بازار انرژی در هفته گذشته می‌پردازیم

آوریل سیاه

۱- در تاریخ خواهند نوشت که روزگاری قیمت نفت آن مقدار پایین آمد که قیمت یک بشکه نفت‌خام از یک حلقه دستمال کاغذی کمتر شد.

در هفته‌های گذشته شاهد بودیم که قیمت نفت وست‌تگزاس اینترمدییت آن قدر کاهش یافت که فروشندگان این نوع نفت‌خام برای برداشت نفت و تخلیه انبارها حاضر بودند پولی هم پرداخت کنند. برای ثبت در تاریخ می‌نویسم که در ۲۰ آوریل ۲۰۲۰ (اول اردیبهشت ۱۳۹۹) قیمت هر بشکه نفت‌خام WTIدر بازارNYMEX منهای ۶۳/۳۷ دلار بود.

پیامد این وضعیت چنان بود که در ایالات متحده آمریکا که آن زمان بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت‌خام بود، در عرض دو ماه ۵۰ درصد از تعداد دکل‌های حفاری بیکار شدند و ۴۰ درصد از تولیدکنندگان نفت و گاز این کشور قادر به پرداخت بدهی‌های خود نبوده و در آستانه ورشکستگی قرار گرفتند.

۲۲۰ هزار نفر از نیروی انسانی در بخش نفت و گاز آمریکا نیز از کار بیکار شدند به طوری که تاکنون ۳۳ میلیون نفر در ایالات متحده برای برخورداری از بیمه بیکاری نام‌نویسی کرده‌اند.

اما این تنها نفت نبود که قیمت آن در بازار دچار تلاطم شد. پیش‌بینی می‌شود که دیگر کالاها نیز کاهش قیمت داشته باشند. به گزارش سیتی گروپ قیمت سنگ‌آهن تک‌محموله از قیمت فعلی ۸۰ دلار هر تن در هفته آینده به ۷۰ دلار هر تن خواهد رسید. دلیل اصلی آن وجود ۸۰ میلیون تن سنگ‌آهن اضافه بر تقاضا در بازار است.

در این میان هزینه حمل‌ونقل فرآورده توسط کشتی بالا رفت. زیرا برخی از شرکت‌ها و دارندگان نفت‌خام از کشتی‌ها برای انبار کردن نفت‌خام به خصوص در اطراف فجیره، روتردام، آنتورپف و سنگاپور استفاده کردند. به عنوان مثال هزینه حمل هر تن فرآورده که به صورت متوسط در مسیر فجیره-سنگاپور حدود ۶۶/۱۷ تا ۲۰۱۹ دلار بود، در ۲۴ آوریل (۵ اردیبهشت سال‌جاری) به مقدار عجیب ۹۲/۷۰ دلار بر هر تن رسید.

اما این مقدار به دلیل کمتر شدن تقاضا برای فرآورده‌ها در چهار می (۱۵اردیبهشت سال جاری) به ۶۹/۶۵ دلار در هر تن کاهش یافت.

این مساله بر قیمت فرآورده‌ها نیز تاثیر منفی گذاشت. چون محاسبه فرآورده در بازارهای مقصد می‌تواند قیمت خرید فرآورده در مبدأ را تعیین کند. به عنوان مثال مطابق محاسبات پلاتس یک بشکه سوخت جت در سنگاپور ۰۶/۱۳ دلار به فروش می‌رسد. هزینه حمل یک بشکه سوخت جت از فجیره به سنگاپور هشت دلار ‌محاسبه شده است. پس قیمت یک بشکه سوخت جت در خلیج‌فارس ۰۶/۵ دلار است که از قیمت‌های داخل ایران هم کمتر است.

چین ناجی بازار می‌شود؟

۲- اقتصاد چین مجددا در حال روشن کردن موتور خود است و آمارها گواهی از افزایش واردات مواد اولیه و حامل‌های اولیه انرژی به چین نسبت به ماه‌های گذشته می‌دهد.

در شش ماه اخیر برای اولین بار قرار است یک کشتی نفت‌خام آمریکا به ظرفیت ۳/۱ میلیون بشکه در میانه ماه می به پالایشگاهی خصوصی در چین تحویل داده شود. انتقال نفت‌خام در چارچوب توافق تجاری اخیر آمریکا و چین است که مطابق آن مقرر شد چین مقدار ۵/۱۸ میلیارد دلار از کالاهای بخش انرژی را از آمریکا با معافیت از برخی از تعرفه‌ها خریداری کند.

از طرف دیگر مجدداً تقاضا برای واردات سنگ‌آهن به چین در ماه آوریل نسبت به ماه مارس ۴/۱۱ درصد افزایش یافت. همچنین واردات زغال‌سنگ چین ۳۵ درصد در آوریل امسال نسبت به آوریل سال قبل افزایش داشته است. واردات نفت‌خام چین نیز در ماه آوریل نسبت به ماه مارس افزایش یافته است. در ماه مارس واردات نفت‌خام چین ۶۸/۹ میلیون بشکه در روز و در ماه آوریل ۸۴/۹ میلیون بشکه در روز بوده است.

فرصت‌طلبی سعودی‌ها

۳- به نظر می‌رسد که با وجود ضررهای متعددی که کشورهای متکی به نفت مانند قزاقستان، نیجریه، عراق و ونزوئلا متقبل شدند، یک کشور از قبال مسائل مربوط به کرونا و کم شدن تقاضا به امتیازاتی دست یافت. عربستان سعودی به لحاظ آینده پژوهی به وضعیت قابل قبولی رسید.

قیمت پایین نفت برای کشوری که اگر قیمت نفت ۸۰ دلار باشد، کسری بودجه نخواهد داشت، رنج آور بود. در اولین فصل سال ۲۰۲۰ عربستان ۹ میلیارد دلار کسر بودجه به بار آورد.

وزیر دارایی عربستان هفته گذشته اعلام کرد عربستان ناچار است که هزینه‌هایش را کمتر کرده و بخشی از پروژه‌های مربوط به چشم‌انداز ۲۰۳۰ را با تاخیر اجرا کند. وزیر دارایی عربستان همچنین از قصد این کشور برای قرض گرفتن ۵۸ میلیارد دلار در ۲۰۲۰ خبر می‌دهد.

همچنین در ۲۰۱۹ نسبت بدهی به تولید ناخالص داخلی عربستان حدود ۲۴ درصد بوده است که نرخ پایینی است. همچنین وزیر دارایی گفت که تاکنون ۳۲ میلیارد دلار از منابع ارزی این کشور هزینه شده است. اکنون بانک مرکزی عربستان دارای ذخایری حدود ۴۷۴ میلیارد دلار است.

اما عربستان سعودی با ایجاد ظرفیت اضافی برای خود، آینده کشورش را تامین کرده است.

زمانی که اقتصاد مجدداً به کار افتد، قیمت نفت بالا خواهد رفت و این عربستان سعودی است که با ظرفیت ۱۲ میلیون بشکه‌ای خود می‌تواند دلارها را جارو کند.

به تازگی عربستان و کویت برای تولید مشترک از منطقه موسوم به بیطرف به توافق رسیدند. در همین حال عربستان قیمت نفت صادراتی خود را برای بازارهای آسیایی افزایش داد. در جریان جنگ قیمت بین روسیه و عربستان، عربستان نفت خود را با تخفیف‌های بالا به بازارهای آسیایی روانه کرد. تا آنجا که در آخرین روزهای ماه آوریل عربستان تخفیفی حدود ۳۰/۷ دلار در هر بشکه برای مشتریان نفت خود قائل بود. حالا عربستان ۴۰/۱ دلار قیمت هر بشکه نفت سبک خود را بالا برده است.

تلاش تولیدکنندگان نفت جهان برای بهبود بازار

۴- از ابتدای ماه می ۲۰۲۰ توافق ۲۳ کشور متشکل از ۱۳ کشور عضو اوپک و ۱۰ کشور غیرعضو اجرایی شد. از این رو اوپک که در ماه آوریل مجموعاً ۷۹/۳۰ میلیون بشکه در روز تولید می‌کرد، متعهد شد که بیشتر از ۶۰/۲۰ میلیون بشکه در روز تولید نکند. در این میان اما ایران، ونزوئلا و لیبی از این کاهش مستثنی شدند. به نظر می‌رسد ایران تنها ۲/۲ میلیون بشکه در روز تولید دارد. لیبی نیز ۸۰۰ هزار بشکه بیشتر تولید ندارد.

مطابق این توافق عربستان سعودی باید ۴۹/۸ میلیون بشکه در روز تولید کند. آخرین باری که عربستان از این مقدار کمتر تولید کرده در سپتامبر ۲۰۱۹ و حمله موشکی به تاسیسات نفتی در عبقیق بوده است.

امارات عربی متحده نیز که در ماه گذشته ۸۴/۳ میلیون بشکه در روز تولید می‌کرد باید به ۴۵/۲ میلیون بشکه تولید در روز بازگردد. کویت که با تولید از منطقه بیطرف تا ۱۵/۳ میلیون بشکه در روز تولید می‌کرد، اکنون باید به ۱۷/۲ میلیلون بشکه در روز بسنده کند.

همچنین وزیران نفت و انرژی کشورهای عضو و غیرعضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) در دهمین نشست فوق‌العاده خود از طریق وبینار در ۱۲ آوریل (۲۴ فروردین‌ماه) متعهد شدند تولید روزانه خود را از اول ماه می (۱۲ اردیبهشت‌ماه) ۹ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه در ماه‌های می و ژوئن کاهش دهند. کشورهای تولیدکننده نفت اوپک و غیراوپک حاضر در توافقنامه همکاری در این نشست توافق کردند پس از پایان دو ماه به مدت شش ماه از یکم ژوئیه تا ۳۱ دسامبر سال ۲۰۲۰ روزانه هفت میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه کاهش عرضه داشته باشند و در بازه زمانی یکم ژانویه ۲۰۲۱ تا ۳۰ آوریل ۲۰۲۲ به مدت ۱۶ ماه نیز روزانه پنج میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه تولید خود را کاهش دهند.

حال وزرای نفت و انرژی کشورهای اوپک‌پلاس قرار است در ۱۰ ژوئن (۲۱ خرداد) مجدداً به طور مجازی با یکدیگر ملاقات نموده و وضعیت بازار را بررسی کنند.

طفره عراق برای همراهی با توافق

۵-عراق که در آوریل ۲۰۲۰، ۵۴/۴ میلیون بشکه تولید داشت برای همراهی با توافق باید یک میلیون بشکه از تولید خود را کم کند. اما این کشور از این کار طفره می‌رود. گزارش شده که هیچ‌کدام از مشتریان نفت‌خام عراق تاکنون از طرف شرکت نفت بصره پیامی مبنی بر کاهش صادرات عراق دریافت نکرده‌اند. این در حالی است که در نهایت پارلمان عراق در ۱۸ اردیبهشت دولت عراق به رهبری مصطفی کاظمی را تایید کرده و ۱۵ وزیر پیشنهادی رای اعتماد گرفتند. پنج وزیر رای اعتماد نگرفتند.

در میان وزرای تایید شده هیچ‌کدام از اکثریت شیعه عراق نیستند. وزرای خارجه و نفت هنوز مشخص نیستند. اندکی بعد آمریکا معافیت واردات برق عراق از ایران را به مدت ۱۲۰ روز دیگر تمدید کرد.

چشم‌انداز عرضه و تقاضا در پساکرونا

۶- در نهایت تقاضای جهانی برای نفت‌خام مجدداً صعود خواهد کرد. آژانس بین‌المللی انرژی در آخرین پیش‌بینی خود اظهارنظر کرده است که در آخر ۲۰۲۰ تقاضا برای نفت‌خام بین دو تا سه درصد از متوسط ۲۰۱۹ کمتر خواهد بود. متوسط ۲۰۱۹ حدود ۱۰۰ میلیون بشکه در روز بوده است. آژانس اطلاعات انرژی وزارت انرژی آمریکا نیز پیش‌بینی می‌کند که تقاضا برای نفت به سطح بالای قبل از شیوع بیماری کووید ۱۹ تا پایان سال ۲۰۲۰ برگردد.

در طرف مقابل عرضه جهانی نفت به این زودی‌ها به مرحله قبل از کرونا برنخواهد گشت و به زمان بیشتری نیاز دارد. زیرا سرمایه‌گذاری در پروژه‌های جدید نفت و گاز به کمترین حد رسیده و فعالیت نفت و گاز شیل در آمریکا به آهستگی رشد می‌کند. با توجه به کمبود انبارهای زمینی برای ذخیره نفت تولیدی و اشباع شدن ذخایر زمینی و دریایی از نفت خام، لاجرم باید تولید در برخی از حوزه‌های نفتی متوقف شود. در این صورت برخی از حوزه‌های نفتی ریسک این را دارند که دوباره نتوانند به تولید بازگردند. برخی دیگر به زمان و سرمایه اضافی نیاز دارند تا دوباره در جریان تولید قرار گیرند.

این را نیز باید در نظر داشت که نفت شیل آمریکا و کانادا نخواهند توانست به زودی به حالت پیشاکرونا بازگردند. قبل ازکرونا آمریکا ۱۳ میلیون بشکه در روز تولید داشت اما پیش‌بینی می‌شود که ۳۰ درصد از آن که بخشی از تولید از حوزه‌های نفتی و گازی شیل است دیگر به چرخه تولید بازنگردد.

به گفته یکی از مشاوران نفتی، ممکن است تولید حدود چهار میلیون بشکه در روز بعد از بازگشت به وضعیت عادی به حوزه‌های نفتی بازنگردند. از طرف دیگر حتی اگر تقاضا در سال‌های آینده رشد نکند، به دلیل کاهش طبیعی در تولید نفت در چاه‌های نفتی حدود شش میلیون بشکه نفت در روز مورد نیاز است تا جایگزین شود.

در اکثر کشورها بر صنعت نفت و گاز به صورت سیستماتیک فشار وارد می‌شود. فشارهای سیاسی و اجتماعی در مورد اینکه انرژی‌های فسیلی آلوده‌کننده محیط‌زیست و مولد گازهای گلخانه ای هستند. از طرف دیگر برای بنگاه‌های متوسط و کوچک بازگشت سرمایه در این صنایع زیاد نیست.

ضربه کرونا به اقتصاد اروپا

۷- اقتصاد اروپا از شیوع ویروس کرونا بشدت آسیب دیده است. در بهار ۲۰۲۰ تولید ناخالص داخلی مجموعه کشورهای عضو اتحادیه ۷۵/۷ درصد نسبت به فصل مشابه در سال گذشته کمتر شده است. به دلیل کاهش روابط بین کشورهای اتحادیه پیش‌بینی می‌شود که در سال ۲۰۲۰ تولید ناخالص داخلی اتحادیه اروپا با کاهش ۴/۷ درصد نسبت به ۲۰۱۹ به پایان برسد. اما پیش‌بینی می‌شود رشد اقتصادی اتحادیه در سال ۲۰۲۱ نسبت به سال ۲۰۲۰، ۲۵/۶ درصد بیشتر باشد.

تغییر سبک زندگی در پساکرونا

۸- البته تغییر سبک زندگی در پساکرونا محتمل است. آیا به صورت دائمی بشر به سمت تغییر سبک

زندگی می‌رود یا مجددا به نفت‌خام ارزان و روان بشریت معتاد می‌شود؟

در چین رفت‌وآمد به وسیله خودروهای سواری مجددا عادی شده، حمل بار هم به‌وسیله کامیون‌ها به حالت اولیه بازگشته است. اما پرواز هواپیماها همچنان متوقف است که حدود هشت درصد از کل مصرف نفت‌خام جهان را شامل می‌شود. ممکن است تقاضا برای سوخت بیشتر شود، اگر مردم حس کنند که سوار شدن بر خودروی شخصی آنها را ایمن‌تر می‌کند تا سوار شدن بر وسایل نقلیه عمومی.

از طرف دیگر محیط زیست و پیگیری کنترل تغییر اقلیم نیازمند همکارهی‌های جهانی است. در حالی که یکی از پیامدهای شیوع ویروس کرونا انزواگرایی است.

سقوط بهای نفت‌خام ایران

۹- قیمت نفت‌خام سنگین ایران در هفته منتهی به یکم ماه می (۱۲ اردیبهشت‌ماه) نسبت به مدت مشابه سال گذشته بیش از ۵۵ دلار برای هر بشکه کاهش یافت. به گزارش وزارت نفت، در حالی که قیمت نفت‌خام سنگین ایران در هفته منتهی به یکم می سال گذشته میلادی ۶۹ دلار و ۱۲سنت بود، این رقم امسال به ۱۳ دلار و ۹۸سنت برای هر بشکه رسیده است.

سایه کرونا بر بازار LNG

۱۰- در بخش گاز طبیعی مایع‌شده (LNG) پیش‌بینی می‌شود که عرضه آن در ۲۰۲۰ به ۳۸۰ میلیون تن برسد. این مقدار از ۱۹ میلیون تن بیشتر ۲۰۱۹ است.

در حالی که در بخش تقاضا پیش‌بینی ریستاد انرژی این است که جهان تنها به ۳۵۹ میلیون تن نیاز دارد، در حال حاضر مخازن نگهداری و انبار LNG در اروپا مملو از این گاز مایع شده است.

در گذشته سرمایه‌گذاری برای زیرساخت‌هایی انجام شده که قرار است تا ۲۰۲۵، ۱۰۰ میلیون تن دیگر به تولید سالانه اضافه کند.

قرار بود ۳۰ میلیون تن از این ظرفیت تا ۱۸ ماه پس از ابتدای ۲۰۲۰ به تولید برسد که با شیوع کرونا پایان به موقع تاسیسات همراه با تردید است

*دکتر عباس ملکی پژوهشگر ارشد بازار نفت است